Ý nghĩa của xét nghiệm Aspergillus Galactomannan

Bài viết của Bác sĩ nội trú Nguyễn Thị Thúy Hằng - Bác sĩ Xét nghiệm vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Nhiễm nấm Aspergillus có thể lan truyền theo đường máu tới nhiều cơ quan khác, khi tới não có thể gây động kinh, nhồi máu hay viêm màng não. Xét nghiệm aspergillus galactomannan có ưu điểm phát hiện sớm trước 5-8 ngày khi có biểu hiện lâm sàng hoặc dấu hiệu X-quang.

Galactomannan là một kháng nguyên polysaccharide tồn tại chủ yếu trong vách tế bào của các loài Aspergillus. Galactomannan có thể được giải phóng vào máu và các chất dịch cơ thể khác ngay cả trong giai đoạn đầu khi nấm Aspergillus xâm nhập vào cơ thể người bệnh. Sự hiện diện của kháng nguyên galactomannan có thể duy trì từ 1 đến 8 tuần. Do đó, việc phát hiện mức độ kháng nguyên galactomannan thông qua xét nghiệm miễn dịch enzym (ELISA) có thể hữu ích trong việc chẩn đoán sớm nhiễm nấm Aspergillus xâm lấn.

Nhiễm nấm Aspergillus xâm lấn, chủ yếu do Aspergillus fumigatus gây ra, là một thể bệnh nặng, tỉ lệ tử vong cao trong các thể nhiễm nấm Aspergillus. Các loài Aspergillus có thể xâm nhập trực tiếp vào phế quản khí quản và phổi, dẫn đến chèn ép đường thở cũng như để lại di chứng nghiêm trọng, như viêm phổi hoại tử và chúng cũng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan khác do lây lan qua đường máu.

Trước đây, nhiễm nấm Aspergillus xâm lấn được ghi nhận xảy ra chủ yếu ở những bệnh nhân bị thiếu hụt bạch cầu trung tính, đặc biệt khi bạch cầu đa nhân trung tính dưới 500 tế bào/mm3, chẳng hạn như ở bệnh nhân mắc bệnh máu ác tính, cấy ghép mô, cấy ghép tế bào gốc tạo máu và nhiễm virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) hoặc đang điều trị ức chế miễn dịch dài hạn. Tuy nhiên, ngày càng phát hiện ra những người bị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), giãn phế quản hoặc bệnh lao trước đó, cũng dễ bị nhiễm Aspergillus ở phổi.

Các dấu hiệu lâm sàng của thể bệnh này không đặc hiệu, thường bị nhầm với viêm phế quản phổi. Ho khạc đờm, khó thở, sốt không đáp ứng với kháng sinh, đau ngực và ho ra máu là những triệu chứng thường gặp. Nấm có thể lan truyền theo đường máu tới nhiều cơ quan khác, khi tới não có thể gây động kinh, nhồi máu hay viêm màng não. Thận, màng phổi, gan... là những nơi nấm thường gây bệnh nhưng với tỉ lệ thấp.

Việc chẩn đoán sớm nhiễm nấm Aspergillus rất quan trọng để kịp thời điều trị cũng như tránh các biến chứng nghiêm trọng dẫn đến tử vong. Tuy nhiên, do thiếu các biểu hiện lâm sàng đặc trưng, hơn nữa sinh thiết phổi là một xét nghiệm xâm lấn và rủi ro cao trong khi các xét nghiệm vi sinh như cấy nấm trong đờm, có độ nhạy rất thấp. Do đó, việc chẩn đoán sớm nhiễm nấm Aspergillus xâm lấn vẫn còn nhiều thách thức.

Xét nghiệm aspergillus galactomannan có ưu điểm phát hiện sớm trước 5-8 ngày khi có biểu hiện lâm sàng hoặc dấu hiệu X-quang. Hiện nay, phát hiện galactomannan trong huyết thanh được coi là tiêu chuẩn chẩn đoán vi sinh đối với nhiễm nấm ở bệnh nhân giảm bạch cầu trung tính, theo hướng dẫn của Tổ chức nghiên cứu và điều trị ung thư/ nhiễm nấm xâm lấn Châu Âu. Gần đây, dịch rửa phế quản phế nang phát hiện galactomannan cũng được khuyến cáo trong hướng dẫn của Hiệp hội Bệnh truyền nhiễm Hoa Kỳ năm 2016 như một xét nghiệm cung cấp bằng chứng chất lượng cao ở bệnh nhân giảm bạch cầu trung tính.

Về bệnh phẩm xét nghiệm, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, phát hiện galactomannan trong dịch rửa phế quản phế nang tăng độ nhạy hơn so với phát hiện trong máu 71-100%. Bệnh phẩm dịch rửa phế quản phế nang được lấy tại vị trí nhiễm trùng, nơi mà các kháng nguyên galactomannan có khả năng dồi dào hơn nhiều so với trong huyết thanh. Bên cạnh đó, bạch cầu trung tính trong huyết thanh có thể loại bỏ các kháng nguyên galactomannan thông qua thụ thể liên kết mannan, làm giảm mức galactomannan huyết thanh.

Tuy nhiên xét nghiệm galactomannan cũng có nhiều hạn chế như sau:

• Kết quả xét nghiệm âm tính của mẫu huyết thanh và/hoặc dịch rửa phế quản, phế nang không loại trừ chẩn đoán Aspergillosis xâm lấn.
• Cần phải xét nghiệm các mẫu huyết thanh của những bệnh nhân có nguy cơ mắc Aspergillosis xâm lấn hai lần một tuần.
• Đối với kết quả xét nghiệm dương tính, việc chẩn đoán xác định nên phối hợp với các triệu chứng lâm sàng, các xét nghiệm cận lâm sàng khác như chụp X-quang phổi, nuôi cấy/PCR đờm, dịch rửa phế quản phế nang.

Tóm lại, nấm Aspergillus có thể xâm nhập trực tiếp vào phế quản khí quản và phổi, dẫn đến chèn ép đường thở cũng như để lại di chứng nghiêm trọng, như viêm phổi hoại tử và chúng cũng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan khác do lây lan qua đường máu. Xét nghiệm aspergillus galactomannan vẫn được thừa nhận có vai trò quan trọng trong chẩn đoán sớm nhiễm Aspergillus xâm lấn.