Khu du lịch Tam Cốc – Bích Động thuộc Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình là địa điểm du lịch hấp dẫn. Đến đây, du khách được tham quan nhiều hang động kỳ thú bằng thuyền nan và nghe kể về các nhân vật lịch sử liên quan đến khu du lịch này.
Tam Cốc – Bích Động, “vịnh Hạ Long trên cạn” ở Ninh Bình
Theo tài liệu “Thái Vi quốc tế ngọc ký” (viết năm Cảnh Trị thứ 5, 1667), Trần Thái Tông sau khi nhường ngôi cho con là Trần Thánh Tông (1258) thì thường đi du ngoạn khắp nơi ngắm cảnh non song tươi đẹp. Một ngày kia vua đến vùng Vũ Lâm, trông thấy núi non liền ngọn, giữa có nham động, trong thung có ba hang (hang Cả, hang Hai và hang Ba), lại có sông Ngô Đồng.
Vua lên thuyền vào tham quan ba hang thấy cảnh đẹp sơn thuỷ hữu tình liền cho dựng một am nhỏ ở hang Cả làm chốn nghỉ ngơi, sau vì chỗ đất ấy chật hẹp bèn rời ra phía ngoài động (nay thuộc đền Thái Vi).
Qua sử liệu trên và dấu tích được tìm thấy, Tam Cốc – Bích Động được khám phá từ thời nhà Trần, thuộc căn cứ địa Trường Yên trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông xâm lược lần thứ 2 (1285), là địa thế hiểm trở giáp với con đường Thiên Lý xưa.
Nơi đây núi non trùng điệp, những thung lũng hẹp, sâu thuận lợi cho việc chủ động phòng thủ và tiến công tiêu diệt kẻ thù. Nhiều khu vực ở Tam Cốc đã từng là chỗ dựa vững chắc cho quân và dân ta trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954). Khi hòa bình, Tam Cốc – Bích Động nổi lên là danh thắng tuyệt đẹp ở cả trong và ngoài nước.
Du khách tham quan Tam Cốc từ bến đò đình Các sẽ ngồi trên những chiếc thuyền nan lướt nhẹ trên dòng sông Ngô Đồng. Theo nhịp chèo, du khách được đắm mình trong màu xanh của cánh đồng lúa trải dài hai bờ sông. Dọc theo đoạn sông này bạn sẽ bắt gặp núi Văn, khu vực đền Thái Vi ẩn hiện sau những ngọn núi, tiếp đến là những “kẽm gió” mát mẻ được thành bởi hai quả núi đứng sát hai bên bờ sông.
Vào mùa mưa, khu vực Tam Cốc – Bích Động trông như một “vịnh Hạ Long trên cạn”. Khi vào hang Cả, du khách sẽ có cảm giác mát mẻ, cảm nhận thiên nhiên tuyệt diệu với những nhũ đá rủ xuống với nhiều hình thù như ông tiên câu cá, hình rồng, mây bay… Đây là hang lớn nhất và đẹp nhất của Tam Cốc, nước khó có thể lên tới trần hang nên ít có sự bào mòn, bởi vậy mà hang Cả còn nhiều nhũ đá nhất.
Thuyền tiếp tục đưa du khách đến thăm hang Hai, hang này ngắn và hẹp hơn. Trên trần hang có nhiều nhũ đá, có chỗ tạo thành hình mây bay rất đẹp. Ai thích khám phá có thể xuôi thuyền khoảng 2 km đến thăm suối Tiên. Tương truyền, xưa kia nơi đây thường có tiên xuống tắm nên được gọi là suối Tiên.
Đến hang Ba, dòng sông ở đây thu hẹp hơn và cũng cạn hơn. Hai bên triền sông là ruộng trũng, kế đó là núi đá bao bọc tạo thành một thung lũng nhỏ. Vào hang Ba, du khách sẽ cảm nhận sự mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông.
Khi đến Tam Cốc – Bích Động, du khách sẽ thích thú hơn khi tham quan chùa Bích Động. Bích Động được xếp hạng thứ hai sau động Hương Tích, là “Nam thiên đệ nhị động” (động đẹp thứ nhì nước Nam).
Chùa Bích Động được xây dựng với quy mô lớn từ đầu thời Lê. Trong chùa còn có quả chuông đúc từ thời Lê Thái Tổ (1428- 1433) và có những ngôi mộ tháp của các vị hòa thượng có công xây chùa.
Đến thời Cảnh Hưng (1740- 1786) chùa được trùng tu, mở rộng thêm chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng theo kiến trúc kiểu chữ “Tam” thành ba ngôi chùa dựa vào sườn núi. Chùa được mệnh danh là “Bích Sơn bát cảnh” (tám cảnh đẹp của Bích Động).
Tam Cốc – Bích Động có sự kết hợp giữa thiên nhiên và con người tạo thành một quần thể thắng cảnh vô cùng ấn tượng. Năm 2012, cùng với khu di tích lịch sử văn hoá Cố đô Hoa Lư và danh thắng Tràng An, Tam Cốc – Bích Động đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.