Xét nghiệm dịch não tủy (CSF)

Dịch não tủy là chất lỏng trong, không màu, nằm ở trong các não thất và tủy sống, hoạt động như một tấm đệm bảo vệ bộ não và cột sống sau chấn thương. Xét nghiệm dịch não tủy là một xét nghiệm được thực hiện nhằm kiểm tra tình trạng chất dịch này và giúp đo áp lực trong dịch não tủy, giúp chẩn đoán trong các bệnh lý về não.

1.1 Dịch não tủy là gì và được sản xuất ở đâu?

Dịch não tủy (CSF) là một chất dịch lỏng trong, không màu được sản xuất từ các đám rối màng đệm của các não thất. Một lượng nhỏ dịch não tủy cũng được tạo ra bởi các tế bào biểu mô. Tổng thể tích dịch não tủy ở người trưởng thành dao động từ 140-270 ml. Thể tích của tâm thất vào khoảng 25ml. Dịch não tủy được tạo ra với tốc độ 0,2-0,7ml/phút hoặc 600-700ml/ngày. Sự lưu thông của dịch não tủy được hỗ trợ bởi các xung của đám rối màng đệm và sự chuyển động của lông mao của các tế bào biểu mô.

Dịch não tủy được hấp thu qua nhung mao màng nhện vào tuần hoàn tĩnh mạch và một lượng nhỏ đáng kể cũng có thể chảy vào các mạch bạch huyết xung quanh khoang sọ và ống sống. Các nhung mao màng nhện đóng một vai trò như van một chiều giữa khoang dưới nhện và khoang màng cứng. Tốc độ hấp thụ tương ứng với áp lực của dịch não tủy.

1.2 Chức năng của dịch não tủy

Dịch não tủy có chức năng duy trì áp lực ổn định cho hệ thống não thất vì não có khối lượng đáng kể (khoảng 1400g) và có nhiều nếp nhăn. Tuy nhiên, vì dịch não tủy bao quanh não, nó làm tiêu tan rất nhiều lực hướng xuống thường hoạt động trên cơ quan. Điều này giúp làm giảm căng thẳng tác động tại não và cho phép não duy trì hình dạng của mình.

Một chức năng khác của dịch não tủy xuất phát từ tính chất vật lý của nó là chất lỏng nên nó bảo vệ não tránh khỏi những tổn thương có thể xảy ra do sự chuyển động đột ngột của hộp sọ. Bất kỳ sự giảm tốc hoặc tăng tốc nhanh chóng nào của đầu đều có khả năng gây tổn thương các tế bào não. Dịch não tủy giúp giảm thiệt hại trong trường hợp như vậy bằng cách đóng vai trò là một chất đệm và giảm xóc.

Vì dịch não tủy được sản xuất và hấp thụ liên tục, nên nó giúp loại bỏ các chất thải từ xung quanh não và điều chỉnh áp lực nội sọ. Quá trình này có thể được kiểm soát bằng cách giảm hoặc tăng sản xuất để phù hợp với nhu cầu của hệ thần kinh trung ương tại bất kỳ thời điểm nào. Điều chỉnh lưu lượng tuần hoàn đến tổ chức não và làm giảm thiểu tình trạng thiếu máu cục bộ cho hệ thống thần kinh trung ương.

2.1 Mục đích xét nghiệm dịch não tủy

Xét nghiệm dịch não tủy được thực hiện với mục đích chẩn đoán các bệnh truyền nhiễm của não và tủy sống như viêm màng não và viêm não. Xét nghiệm csf trong trường hợp bị nhiễm trùng nhằm xem xét các loại vi khuẩn, tế bào bạch cầu và các chất khác có trong dịch não tủy. Bên cạnh đó, các xét nghiệm dịch não tủy cho các rối loạn tìm kiếm mức độ cao của một số protein nhất định có trong đó và được gọi là protein albumin và IgG/albumin, trong chẩn đoán rối loạn tự miễn dịch như hội chứng Guillain-Barré và bệnh đa xơ cứng.

Ngoài ra, xét nghiệm CSF còn được thực hiện trong chẩn đoán một số bệnh khác như:

• Chảy máu trong não
• U não
• Nghi ngờ nhiễm trùng não, tủy sống hoặc các rối loạn tự miễn dịch
• Người bị chấn thương não hoặc tủy sống hoặc đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư di căn lên não hoặc tủy sống.

2.2 Thực hiện xét nghiệm dịch não tủy như thế nào?

Dịch não tủy được lấy bằng phương pháp chọc dò tủy sống hoặc phương pháp chọc dưới xương chẩm trong trường hợp ép tủy hoặc không thể chọc sống lưng vì bất kỳ lý do nào khác. Quy trình lấy mẫu dịch não tủy bắt buộc phải do bác sĩ có kinh nghiệm thực hiện và phải được thực hiện trong môi trường vô khuẩn khô tuyệt đối. Mẫu dịch não tủy sau khi đã lấy xong cần được chuyển ngay về phòng xét nghiệm để tiến hành phân tích.

Dịch não tủy là một chất lỏng trong suốt vì vậy bất kể sự thay đổi nào trong màu sắc cũng có thể giúp bác sĩ bước đầu có được nhận định tình trạng bệnh lý. Dịch não tủy bình thường từ vùng thắt lưng chức 50-80ml/dl glucose (2⁄3 glucose trong máu) và 15-45mg/dl protein (thấp hơn ở trẻ em). Nồng độ protein chứa trong dịch não tủy và não thất sẽ thấp hơn. Dịch não tủy còn chứa tế bào đơn nhân. Áp lực dịch não tủy được đo khi chọc vào thắt lưng là 100-180mmH2O (8-15mmHg) với người bệnh nằm nghiêng và 200-300mmH2O khi bệnh nhân ngồi.

2.3 Kết quả xét nghiệm dịch não tủy

Một mẫu dịch não tủy có thể xác định được nguyên nhân và giúp bác sĩ định hướng trong chẩn đoán các bệnh lý mà bệnh nhân mắc phải như:

• Máu: dịch não tủy có màu đỏ ít hay nhiều còn phụ thuộc vào lượng máu có trong dịch, thường gặp trong các bệnh lý như chấn thương não, xuất huyết dưới nhện, xuất huyết não - màng não.
• Các tế bào viêm gia tăng: các tế bào viêm như bạch cầu được tìm thấy trong nhiễm virus (viêm màng não, viêm màng não vô khuẩn), viêm màng não, lao, đa xơ cứng, giang mai, chứng loạn thần kinh, áp xe não và khối u não.
• Các tế bào khối u: Các tế bào lạ (tế bào ác tính) xuất hiện trong dịch não tủy, gợi ý các tình trạng về ung thư tại chỗ hoặc di căn.
• Tăng protein: protein tăng trong viêm màng não do vi khuẩn, protein dịch não tủy có thể tăng lên 500 mg/dl. Sự gia tăng vừa phải (150 - 200 mg/dl) xảy ra trong các bệnh viêm màng não, viêm não, khối u nội sọ, nhồi máu não và xuất huyết dưới nhện. Một sự gia tăng protein nghiêm trọng hơn xảy ra trong hội chứng Guillain-Barré, schwannoma và cột sống. Trong bệnh đa xơ cứng, protein dịch não tủy là bình thường hoặc tăng nhẹ, nhưng thường có sự gia tăng IgG trong dịch não tủy, nhưng không có trong huyết thanh, và được biểu thị bằng mức tăng của chỉ số IgG/albumin của dịch não tủy (thường là 10:1).
• Glucose thấp trong dịch não t được nhìn thấy trong nhiễm trùng suppurative, sarcoidosis, lao, nấm và phổ biến các khối u màng não. Glucose được tiêu thụ bởi tế bào khối u và bạch cầu.

Tóm lại, xét nghiệm dịch não tủy là xét nghiệm được thực hiện nhằm kiểm tra tình trạng chất dịch này và giúp đo áp lực trong dịch não tủy, giúp chẩn đoán trong các bệnh lý về não như viêm não, viêm màng não, đa xơ cứng,... Khi người bệnh có những biểu hiện bệnh lý về não sẽ được bác sĩ chỉ định xét nghiệm dịch não tủy để tìm nguyên nhân và đánh giá tình trạng bệnh lý.