Trao đổi oxy qua màng ngoài cơ thể (ECMO)

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Nguyễn Xuân Ninh - Bác sĩ cấp cứu, bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Trao đổi oxi qua màng ngoài cơ thể (Extracorporeal membrane oxygenation (ECMO)) hay hỗ trợ sự sống ngoài cơ thể (extracorporeal life support(ECLS)) là phương pháp hỗ trợ tuần hoàn và hô hấp khi tim hoặc phổi hay cả hai không thể hoạt động bình thường. Phương pháp này giúp thay thế tim hoặc phổi hay cả hai trong thời gian ngắn.

Máy ECMO giúp đưa máu ra ngoài cơ thể, sau đó loại bỏ khí CO2 và thêm oxy vào hồng cầu. Phương pháp này giúp điều trị hỗ trợ tạm thời cho những bệnh nhân suy hô hấp nghiêm trọng (ARDS), sốc tim không cải thiện bằng các biện pháp khác nhằm duy trì sự sống trong thời gian chờ đợi bệnh phổi hay tim hồi phục.

Ngoài ra ECMO cũng được sử dụng cho những bệnh nhân bị xơ phổi giai đoạn cuối, hay suy tim giai đoạn cuối trong thời gian chờ ghép phổi hay ghép tim. Gần đây, ECMO còn được sử dụng khi cấp cứu bệnh nhân ngưng tim mà không đáp ứng với các Phương thức cấp cứu truyền thống. Khi đó ECMO sẽ là giải pháp cứu cánh cuối cùng, tạm thời khôi phục tuần hoàn cho nạn nhân.

Có hai loại phổ biến nhất là ECMO tĩnh mạch-động mạch (V-A ECMO) và ECMO tĩnh mạch-tĩnh mạch (V-V- ECMO). Trong cả hai phương thức trên, máu được rút ra ngoài cơ thể từ hệ thống tĩnh mạch. Máu tĩnh mạch sẽ được đưa qua màng ECMO. Tại đây, máu tĩnh mạch sẽ được bổ sung oxy và thải CO2, sau đó máu được trả về cơ thể. Trong V-A ECMO, máu được trả về hệ động mạch và trong V-V ECMO máu được trả về hệ tĩnh mạch. VV ECMO chỉ hỗ trợ hệ hô hấp, không hỗ trợ tim còn V-A ECMO thì có thể hỗ trợ cả tim và hô hấp.

2.1. V-V ECMO

• Trong phương thức này, đa số các trường hợp, bác sĩ sẽ đặt một ống thông vào tĩnh mạch đùi để đưa máu ra và đặt 1 ống vào tĩnh mạch cảnh trong bên phải để trả máu về.
• V-V ECMO thường được sử dụng cho suy hô hấp.

2.2. V-A ECMO

• Ở phương thức này, đa số các trường hợp, bác sĩ sẽ đặt một ống thông tĩnh mạch vào tĩnh mạch đùi bên trái hoặc bên phải để lấy máu ra và một ống thông động mạch vào động mạch đùi bên trái hoặc bên phải để trả máu về cơ thể. Vị trí của đầu ống thông tĩnh mạch đùi phải được giữ ở ngay gần đường giao nhau của tĩnh mạch chủ dưới và tâm nhĩ phải, trong khi đầu của ống động mạch đùi phải ở trong động mạch chậu.
• V-A ECMO thường được sử dụng trong suy tim

Chủ yếu là các trường hợp bệnh nhân bị suy hô hấp nặng hay sốc tim như đã đề cập ở trên. Ngoài ra, ECMO có thể được cân nhắc trong những trường hợp cụ thể sau:

Suy hô hấp cấp nặng (tỷ lệ PaO2 / FiO2 < 100 mmHg) đã được thở máy tối ưu nhưng không có hiệu quả.

• Suy hô hấp nặng đã được thở máy tối ưu nhưng vẫn có tăng CO2 với pH < 7,2
• Sốc tim
• Ngừng tim
• Sốc tim, ngưng tim sau khi phẫu thuật tim
• Dùng để duy trì sự sống trong khi chờ ghép tim hoặc chờ đặt thiết bị hỗ trợ thất hay chờ ghép phổi

Đa số là chống chỉ định tương đối như:

• Bệnh lý nặng đã sẵn có từ trước làm giảm chất lượng cuộc sống như bệnh lý thần kinh trung ương, ung thư tiến triển, bệnh lý rối loạn đông máu hay nguy cơ cao bị xuất huyết khi dung thuốc kháng đông.
• Lớn tuổi, béo phì.
• Thở máy kéo dài hoặc đã được chẩn đoán là tử vong.

• ECMO giúp duy trì sự sống trong thời gian chờ điều trị nguyên nhân gốc, đã được chứng minh làm giảm tỷ lệ tử vong trên nhóm những bệnh nhân suy hô hấp cấp, sốc tim. Tuy nhiên, ECMO cũng gây ra nhiều biến chứng. Có 2 nhóm biến chứng chính là: biến chứng liên quan đến thủ thuật khi đặt ống thông và biến chứng liên quan đến thuốc kháng đông được dùng trong khi vận hành hệ thống máy ECMO
• Biến chứng liên quan đến thủ thuật đặt ống thông như người bệnh có nguy cơ bị đâm thủng, rách động mạch, tĩnh mạch, nguy cơ chảy máu nghiêm trọng, thậm chí có thể tử vong. Người bệnh cũng có nguy cơ bị cắt cụt chân do vấn đề thiếu máu nuôi chân ở chân được đặt ống thông động mạch trong V-A ECMO
• Biến chứng liên quan đến thuốc kháng đông: nghiên cứu cho thấy nguy cơ xuất huyết là 30-40% do thuốc chống đông chứa heparin được truyền trong khi dùng máy ECMO. Biến chứng xuất huyết nghiêm trọng nhất là xuất huyết não.
• Ngoài ra, người bệnh sử dụng máy ECMO còn có nguy cơ bị các biến chứng khác như nhiễm trùng, loét, thiếu máu não,...

Hiện tại, kỹ thuật ECMO đã được triển khai tại bệnh viện Vinmec Central Park. Kỹ thuật ECMO được xem là kỹ thuật cứu cánh cho những trường hợp viêm phổi nặng, viêm cơ tim cấp không đáp ứng với các biện pháp điều trị kinh điển và cần thêm thời gian để hồi phục. ECMO cũng là cầu nối cho người bệnh nặng đang chờ ghép tim, ghép phổi.

Bên cạnh đó, bệnh viện đã đầu tư trang thiết bị máy móc hiện đại hỗ trợ các bác sĩ trong quá trình phẫu thuật và hồi sức cho người bệnh có thể kể đến như: Hệ thống tim phổi nhân tạo HR20 của Maquet, Máy thở R860 của GE.

Bài viết tham khảo nguồn:

Extracorporeal Life Support Organization. Retrieved

Extracorporeal membrane oxygenation (ECMO)

The Manual of Clinical Perfusion