Tại sao có người sáng tạo, có người lại không?

Các nhà khoa học đã nghiên cứu quá trình suy nghĩ trong các vùng não liên quan đến sự sáng tạo. Nghiên cứu cho thấy dấu hiệu người sáng tạo và người không sáng tạo liên quan đến sự tác động lẫn nhau phức tạp giữa tư duy tự phát và tư duy có kiểm soát. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu tại sao có người sáng tạo, có người lại không, và một số cách cải thiện nó.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người tạo ra nhiều ý tưởng sáng tạo hơn hay người sáng tạo thường sử dụng các phần não của họ khác với phần còn lại của chúng ta. Trong khi hầu hết mọi người kích hoạt cái được gọi là “mạng tư duy tự phát” hoặc “mạng tư duy có kiểm soát”, nhưng không phải cả hai cùng một lúc thì những người sáng tạo kích hoạt đồng thời cả hai mạng.

Roger Beaty, Nghiên cứu sinh Sau Tiến sĩ về Khoa học Thần kinh Nhận thức tại Đại học Harvard, đã tổ chức một nghiên cứu trong đó 163 người tham gia đã hoàn thành một bài kiểm tra kinh điển về “tư duy phân kỳ” được gọi là Nhiệm vụ sử dụng luân phiên.

Nhiệm vụ liên quan đến việc yêu cầu mọi người đưa ra những cách sử dụng mới và khác thường cho các đồ vật thông thường. Ví dụ: hình ảnh một chiếc tất có thể hiển thị trên màn hình và một người tham gia có thể viết “sử dụng nó để làm ấm chân của bạn” trong khi một người tham gia khác viết “sử dụng làm hệ thống lọc nước”. Những người tham gia trải qua quá trình quét fMRI (quét não để đo lưu lượng máu đến các phần khác nhau của não) đo lường kết nối chức năng giữa tất cả các vùng não - mức độ hoạt động ở một vùng tương quan với hoạt động ở vùng khác.

Các nhà nghiên cứu sắp xếp các ý tưởng theo thứ hạng xét về tính độc đáo: Các mục đích sử dụng phổ biến nhận được điểm thấp hơn (sử dụng tất để làm ấm chân), trong khi các mục đích sử dụng không phổ biến nhận được điểm cao hơn (sử dụng tất làm hệ thống lọc nước).

Sau đó, họ so sánh điểm sáng tạo của mỗi người với tất cả các kết nối não có thể có (khoảng 35.000) và loại bỏ các kết nối mà theo phân tích của chúng tôi, không tương quan với điểm sáng tạo. Các kết nối còn lại tạo thành một mạng “sáng tạo cao”, một tập hợp các kết nối có liên quan cao đến việc tạo ra các ý tưởng ban đầu.

Sau khi xác định mạng, các nhà nghiên cứu sẽ xác định xem liệu ai đó có kết nối mạnh hơn trong mạng sáng tạo cao này sẽ đạt điểm cao trong các nhiệm vụ.

Và họ phát hiện ra là những người tham gia đưa ra ý tưởng tốt hơn sẽ kích hoạt một số mạng não nhất định còn những người tham gia kém sáng tạo hơn thì không. Trên thực tế, hiệu quả có thể dự đoán được đến nỗi họ có thể đảo ngược nghiên cứu và mang lại kết quả tương tự: Beaty cho hay: “Chúng tôi có thể ước tính ý tưởng của một người sẽ sáng tạo như thế nào dựa trên sức mạnh của các kết nối của họ trong mạng lưới này,”

Vậy những mạng lưới đó là gì? Và nguyên nhân tại sao lại có những người sáng tạo hơn những người khác?

Các vùng não trong mạng lưới “sáng tạo cao” thuộc về ba hệ thống não cụ thể: mạng mặc định, khả năng phục hồi và mạng điều hành.

Mạng mặc định (The default network) là một tập hợp các vùng não được kích hoạt khi mọi người tham gia vào suy nghĩ tự phát, chẳng hạn như suy nghĩ vẩn vơ, mơ mộng và tưởng tượng. Mạng lưới này có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành ý tưởng hoạt động não - nghĩ ra một số giải pháp khả thi cho một vấn đề.

Các mạng kiểm soát điều hành (The executive control network) là một tập hợp của các vùng đó kích hoạt khi người ta cần phải tập trung hoặc kiểm soát quá trình suy nghĩ của họ. Mạng lưới này có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc đánh giá ý tưởng hoặc xác định xem các ý tưởng được động não có thực sự hoạt động hay không và sửa đổi chúng để phù hợp với mục tiêu sáng tạo.

Các mạng đối tượng hoạt động (The salience network) là tập hợp các khu vực mà hoạt động như một cơ chế chuyển đổi giữa các mặc định và mạng lưới điều hành. Mạng lưới này có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc luân phiên giữa việc hình thành ý tưởng và đánh giá ý tưởng.

Một tính năng thú vị của ba mạng này là chúng thường không được kích hoạt cùng một lúc. Ví dụ, khi mạng điều hành được kích hoạt, mạng mặc định thường bị vô hiệu hóa. Kết quả cho thấy những người sáng tạo có khả năng đồng kích hoạt mạng lưới não bộ thường hoạt động riêng lẻ tốt hơn.

Tuy nhiên, vẫn cần có nhiều nghiên cứu chuyên sâu hơn nữa để khẳng định được điều này.

• Họ có ý thức phát triển khả năng sáng tạo của mình. Duy trì sức sáng tạo cũng giống như phát triển một kỹ năng khác. Có những điều thiết thực chúng ta có thể làm để trở nên sáng tạo hơn. Những người sáng tạo hơn sẽ dành nhiều thời gian hơn để mài giũa một kỹ năng cụ thể và đạt đến cấp độ năng lực cao hơn.
• Họ nghĩ khác khi muốn sáng tạo. Những người có vẻ sáng tạo hơn sẽ sẵn sàng suy nghĩ theo nhiều chiều hướng khác nhau hơn. Họ không ngại thử những điều mới hoặc chấp nhận rủi ro mới. Chỉ cần ở trong một môi trường sáng tạo sẽ thôi thúc họ làm những điều khác biệt.
• Họ dành thời gian cho sự sáng tạo của họ. Sáng tạo không phải lúc nào cũng bị ràng buộc với một mục tiêu, dự án hay nhiệm vụ. Đôi khi sự sáng tạo chỉ giống như một sở thích. Những người sáng tạo dành thời gian làm mọi việc vì nó mang lại niềm vui cho họ. Do đó, những người sáng tạo làm những việc cho phép họ thể hiện con người của họ.
• Họ liên tục học hỏi và áp dụng. Quá trình học tập liên quan đến việc giải trí một ý tưởng mới, hành động theo ý tưởng đó và trải nghiệm một kết quả mới. Phản hồi nhận được từ việc đạt được kết quả mới là kinh nghiệm học tập. Những người sáng tạo có nhiều khả năng đạt được mức độ nhận thức mới hơn vì họ sẵn sàng áp dụng những gì họ đang học.
• Họ có thể tưởng tượng được về kết quả họ muốn. Không có gì ngạc nhiên khi những người sáng tạo luôn nghĩ đến kết quả cuối cùng và làm việc ngược lại với nó.

Để trở nên sáng tạo hơn, chúng ta cần xác định những gì chúng ta muốn sáng tạo và dành thời gian để thực hiện nó. Càng dành nhiều thời gian cho nó, năng lực của chúng ta sẽ càng cao và chúng ta sẽ sớm tự coi mình là người có khả năng sáng tạo trong việc đó.

3.1 Thiết lập ý thức sáng tạo

• Khám phá phương tiện bên ngoài vùng an toàn của bạn.

Đầu óc sáng tạo luôn cởi mở để thay đổi. Nếu bạn chỉ sử dụng một loại phương tiện truyền thông hoặc giải trí nhất định, bạn đang tự giới hạn mình. Bạn sẽ không được tiếp xúc với những điều và ý tưởng mới, điều này có thể dẫn đến việc thiếu suy nghĩ độc đáo và sáng tạo.

Đọc sách, bài báo và blog bên ngoài ngành của bạn để có thêm những hiểu biết mới. Hầu hết mọi người đều có một loại hình giải trí nhất định mà họ hướng tới. Hãy nỗ lực để thúc đẩy bản thân đến với những loại hình giải trí mới.

• Tạo ra một cái gì đó nhỏ mỗi ngày

Sáng tạo cũng giống như các kỹ năng khác. Bạn sẽ trở nên tốt hơn nếu được luyện tập thường xuyên. Nếu bạn muốn tăng cường khả năng suy nghĩ sáng tạo, hãy bắt tay vào tạo ra một thứ nhỏ mỗi ngày.

Bạn không nhất thiết phải tạo với một giới hạn trong tâm trí. Trên thực tế, điều này có thể ức chế suy nghĩ sáng tạo. Thay vì tập trung vào một dự án bao quát, bạn chỉ cần lên lịch một số thời gian mỗi ngày để sức sáng tạo của bạn tự do thể hiện.

Bạn có thể vẽ nguệch ngoạc, phác thảo, vẽ tranh nhẹ nhàng, viết tự do hoặc viết ra một số bài thơ thúc đẩy khoảnh khắc.

Dành thời gian để sáng tạo. Cũng giống như bạn dành thời gian để đánh răng mỗi tối, hãy cố gắng sắp xếp thời gian cho những hoạt động theo đuổi sáng tạo mỗi ngày. Ví dụ, bạn có thể lên kế hoạch viết 20 phút rảnh mỗi ngày trước khi đi ngủ.

• Đi bộ

Các nghiên cứu chỉ ra rằng đi bộ thực sự cải thiện suy nghĩ sáng tạo. Nhiều người cảm thấy rằng họ đã suy nghĩ tốt nhất khi đi dạo. Cố gắng lên lịch đi bộ 20 đến 30 phút mỗi ngày. Điều này có thể dẫn đến khả năng sáng tạo lớn hơn.

Không quan trọng bạn đi bộ ở đâu. Các nghiên cứu chỉ ra rằng bạn có thể đi bộ bên trong hoặc bên ngoài mà vẫn đạt được đỉnh cao trong các kiểu suy nghĩ sáng tạo. Nếu đó là một ngày mưa, bạn có thể đi bộ qua các hành lang tại nơi làm việc để khuyến khích những suy nghĩ sáng tạo.

Đi bộ cũng có thể giúp giảm bớt lo lắng. Nếu tâm trí của bạn ít bị xáo trộn bởi những suy nghĩ lo lắng, bạn có thể có nhiều không gian để sáng tạo hơn.

• Tìm ra giờ sáng tạo của bạn

Nhiều người cảm thấy tràn đầy năng lượng hoặc sáng tạo hơn vào những giờ nhất định trong ngày. Bằng cách chú ý đến các kiểu suy nghĩ và mức năng lượng của bạn trong suốt cả ngày để tìm ra giờ cao điểm của bạn.

Chú ý đến cả suy nghĩ và cảm xúc. Nhiều người cảm thấy sáng tạo hơn khi họ cảm thấy được kết nối với cảm xúc của mình. Nếu bạn có xu hướng đa cảm vào giờ tối, bạn có thể có khả năng sáng tạo cao hơn vào thời điểm này.

• Hãy viết nhật ký

Viết nhật ký thường xuyên có thể là một cách tuyệt vời để tăng cường suy nghĩ sáng tạo. Viết ra những suy nghĩ của bạn hàng ngày có thể giúp bạn trở nên nội tâm nhưng cũng tăng khả năng quan sát hơn, cả hai đều có thể thúc đẩy tư duy sáng tạo.

Bạn cũng có thể mang theo nhật ký. Điều này có thể cho phép bạn viết ra những suy nghĩ khi chúng đến và có thể khuyến khích bạn tinh ý hơn. Bạn sẽ kết thúc việc tìm kiếm nguồn cảm hứng ở khắp mọi nơi nếu bạn luôn có một cuốn sổ tay để ghi lại những suy nghĩ và hiểu biết thú vị nhất của bạn khi chúng đến.

3.2 Thay đổi tư duy của bạn

• Từ bỏ phán đoán

Phán đoán có thể gây ức chế tư duy sáng tạo. Khi giải quyết vấn đề, hãy cho phép bộ não của bạn nghĩ ra những ý tưởng mới, có phần điên rồ. Tránh đánh giá những ý tưởng này quá "viển vông" hoặc "vô lý."

Hãy cởi mở với những ý tưởng thay thế. Đừng phán xét những ý tưởng nằm ngoài phạm vi thông thường. Ngay cả khi bạn không tuân theo chính xác tất cả các ý tưởng phi thông thường, chỉ cần bộc lộ bản thân với những điều bất thường cũng có thể giúp hỗ trợ suy nghĩ sáng tạo.

• Hãy cởi mở với những điều mới

Những suy nghĩ sáng tạo có thể đến từ nhiều nơi. Nếu bạn cởi mở với những thay đổi trong thói quen của mình, bạn có nhiều khả năng vấp phải cảm hứng. Thay vì cảm thấy lo lắng về việc khám phá những ý tưởng hoặc trải nghiệm mới, hãy xem chúng như những cơ hội thú vị để thúc đẩy khả năng sáng tạo của bạn.

Nói chuyện với một người mới. Nghe về câu chuyện hoặc trải nghiệm của người khác có thể tăng khả năng tư duy sáng tạo của bạn. Bạn sẽ được giới thiệu với một góc nhìn mới, thú vị. Hãy bắt chuyện với một người lạ tại quán bar hoặc tình nguyện nói chuyện với một khách hàng mới tại nơi làm việc.

• Chấp nhận rủi ro

Chấp nhận rủi ro là điều quan trọng để phát triển tư duy sáng tạo. Nếu bạn đang xử lý những trải nghiệm mới, có phần đáng sợ một cách thường xuyên, bạn sẽ phải thực hiện một số tư duy sáng tạo để tìm ra các giải pháp độc đáo cho các vấn đề và thất bại mới. Thường xuyên chấp nhận rủi ro có thể khiến bạn trở nên tháo vát và sáng tạo hơn về tổng thể.Mỗi ngày, hãy cố gắng nắm bắt một cơ hội. Đăng ký học bổng ngay cả khi bạn cảm thấy không đủ tiêu chuẩn. Thực hiện một dự án mới tại nơi làm việc, ngay cả khi bạn cảm thấy nó hơi nản lòng.Những người chấp nhận rủi ro có xu hướng có mức độ tư duy sáng tạo cao hơn. Một rủi ro đưa bạn đến với một tình huống hoàn toàn mới, buộc bạn phải điều chỉnh suy nghĩ của mình để điều chỉnh. Chấp nhận rủi ro cũng khuyến khích bạn không tuân theo. Những người có tư tưởng sáng tạo hành động độc lập, theo trực giác của họ hơn những gì người khác đang làm.

3.3 Tìm kiếm sự trợ giúp

• Giao lưu thường xuyên

Ở gần nhiều người khác nhau có thể thúc đẩy tư duy sáng tạo. Bằng cách tiếp xúc với những người có nhiều quan điểm và hoàn cảnh khác nhau, bạn sẽ thấy mình suy nghĩ sáng tạo hơn. Những người có tư tưởng sáng tạo nói chung có một tầm nhìn rộng lớn, cởi mở.Xã hội hóa thường xuyên cũng có thể làm giảm mức độ căng thẳng. Nếu bạn muốn suy nghĩ sáng tạo, bạn cần phải nghỉ ngơi và giảm căng thẳng. Có một vòng kết nối xã hội mà bạn gặp gỡ thường xuyên có thể giúp ích ở đây

• Tiếp cận với những người có cùng chí hướng

Cố gắng kết nối với những người sáng tạo khác có thể khiến bạn tự sáng tạo hơn. Cố gắng liên hệ với những người có cùng sở thích để thúc đẩy tư tưởng sáng tạo.

Như đã nói, tìm kiếm phương tiện bên ngoài vùng an toàn của bạn có thể tăng khả năng sáng tạo.

• Tham gia nhóm hội

Có rất nhiều nhóm hội bạn có thể tham dự giúp bạn giao lưu với những người khác trong một lĩnh vực sáng tạo. Những điều này có thể cung cấp cho bạn những kinh nghiệm vô giá để kết nối và học hỏi từ những người xung quanh.

• Yêu cầu phản hồi

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong một dự án, hãy nhờ một người sáng tạo khác giúp đỡ. Đấy có thể là bạn bè, đồng nghiệp hoặc người thân. Nhờ người khác cung cấp phản hồi có thể giúp bạn nhìn nhận công việc của mình từ góc độ bên ngoài, tạo cơ hội để bạn cải thiện.

Nguồn tham khảo: neelraman.com, opencolleges.edu.au, neurosciencenews.com