Probiotics là gì?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Trần Quốc Vĩnh - Bác sĩ Cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Probiotics là các loại men vi sinh rất thường hay thấy trên kệ trong hiệu thuốc. Tuy nhiên, vai trò thực sự của chúng đối với sức khỏe hệ tiêu hóa, cách sử dụng men vi sinh phù hợp với mỗi người như thế nào thì không phải ai cũng hiểu rõ.

Probiotics thường được định nghĩa là các chủng vi khuẩn sống khi được uống đủ lượng sẽ mang lại lợi ích sức khỏe cho người dùng. Nói một cách dễ hiểu, men vi sinh là những vi khuẩn tốt, giúp hệ tiêu hóa dễ tiêu thụ thức ăn, duy trì sức khỏe và chống lại bệnh tật.

Trong thực tế, không ít người tìm cách sử dụng men vi sinh vì lợi ích sức khỏe chung chung trong khi đây cũng là một cách thức trị liệu của bác sĩ dành cho các bệnh lý rối loạn tiêu hóa, tăng cường chức năng đường ruột. Hơn nữa, ngay cả những người khỏe mạnh cũng có thể nhận được những lợi ích từ men vi sinh, giảm tần suất xảy ra những khó chịu trên đường tiêu hóa như đầy hơi, co thắt, tiêu chảy và táo bón.

Các nhà khoa học luôn tìm tòi, khám phá thêm nhiều chế phẩm sinh học mới đóng vai trò làm men vi sinh để phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau. Tuy nhiên, hai nhóm vi khuẩn phổ biến nhất thường được sử dụng để sản xuất men vi sinh cho người là Lactobacillus và Bifidobacterium. Ngoài ra, nấm men, Saccharomyces boulardii và một số chủng E. coli cũng đang là các “ứng cử viên” tiềm năng được sử dụng làm men vi sinh.

Các chủng vi khuẩn trên được làm bất hoạt, đông khô và bào chế dưới dạng viên nang, viên nén, bột hoặc hỗn dịch uống. Khi vào trong cơ thể, các vi khuẩn sẽ trở thành dạng hoạt động. Tuy nhiên, probiotic luôn có sẵn trong chế độ ăn uống đầy đủ hàng ngày như trong một số thực phẩm bao gồm sữa chua hay các sản phẩm lên men. Mặc dù vậy, một lợi thế của việc bổ sung probiotics tổng hợp là đạt được nồng độ cao, đã được pha chế đúng cách, dễ bảo quản và có thời hạn sử dụng lâu hơn so với chế phẩm sinh học tự nhiên. Trái lại, nguồn probiotic từ thực phẩm thường được xác định là an toàn, không phải là thuốc, phù hợp cho sức khỏe tự nhiên hơn và có thể dùng không cần chỉ dẫn đặc biệt của bác sĩ cũng như tránh được các tác dụng phụ không mong muốn.

Probiotic hoạt động trong hệ tiêu hóa chủ yếu bằng cách tăng cường sức khỏe của hệ thống miễn dịch và đường ruột của cơ thể, trấn áp các vi khuẩn có hại có thể gây bệnh cũng như nuôi cấy lại môi trường lợi khuẩn an toàn.

Các lợi ích trên hệ tiêu hóa cụ thể do men vi sinh đem lại được liệt kê sau đây:

• Giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian của một số loại bệnh tiêu chảy lây nhiễm thông thường như tiêu chảy ở khách du lịch hay tiêu chảy do dùng kháng sinh dài ngày
• Điều trị triệu chứng táo bón và đầy hơi trong ổ bụng
• Cải thiện các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích
• Ngăn ngừa và điều trị viêm đại tràng mãn tính, viêm túi thừa
• Tăng sức đề kháng, cải thiện triệu chứng đau bụng ở trẻ bú mẹ hoàn toàn
• Ngăn chặn các vi khuẩn gây hại phát triển và tăng sinh lên trong đường ruột, bám vào niêm mạc ruột và gây bệnh
• Ngăn chặn sự hấp thu độc tố của các vi khuẩn gây bệnh bằng cách cải thiện sức khỏe của hàng rào niêm mạc ruột để chống lại nhiễm trùng
• Tăng cường khả năng của hệ thống miễn dịch trong đường ruột và trong toàn cơ thể nói chung, sẵn sàng chống lại bất kỳ sự xâm nhập của vi khuẩn gây bệnh có thể xảy ra bất kỳ lúc nào

• Bệnh tiêu chảy

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng probiotics có thể giúp ngăn ngừa hoặc điều trị tiêu chảy liên quan đến phác đồ kháng sinh lâu dài. Hơn nữa, probiotic cũng có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian mắc bệnh tiêu chảy truyền nhiễm cấp tính ở trẻ em và người lớn cũng như có thể giúp ngăn ngừa bệnh lý này.

• Táo bón

Bằng cách uống bổ sung men vi sinh hoặc ăn thực phẩm có chứa nhiều men vi sinh có thể giúp điều trị các triệu chứng táo bón ở người lớn bằng cách giúp làm mềm phân và dễ dàng đi qua đại tràng. Probiotic có thể giúp kiểm soát thời gian vận chuyển các chất rắn trong đường ruột và làm tăng tần suất đi tiêu.

• Hội chứng ruột kích thích

Ngày càng có nhiều bằng chứng khoa học cho thấy các chế phẩm có chứa men vi sinh có thể giúp giảm triệu chứng hội chứng ruột kích thích như khó chịu ở bụng, đầy hơi và chướng bụng. Tác dụng này đạt được trong điều trị hội chứng ruột kích thích ở người lớn và cả trẻ em.

• Bệnh viêm ruột

Có nhiều bằng chứng cho thấy một số chế phẩm sinh học có thể mang lại lợi ích cho những người bị viêm loét đại tràng bên cạnh các liệu pháp quy chuẩn. Tuy nhiên, việc sử dụng men vi sinh đơn thuần trong điều trị bệnh lý này thì không được khuyến cáo.

Thật vậy, các vi sinh vật tốt sẽ giúp ngăn chặn sự tấn công ban đầu của các yếu tố gây viêm và ngăn ngừa sự tái phát sau khi đã thuyên giảm bằng phác đồ kháng sinh. Probiotic cũng có thể được khuyến nghị để điều trị các triệu chứng viêm ruột nhẹ hay là một liệu pháp duy trì cho những người đã thuyên giảm.

Probiotics được định nghĩa là các chủng vi khuẩn có lợi và đã có một lịch sử lâu dài về tính an toàn, đặc biệt ở những người khỏe mạnh. Tuy nhiên, vì đây cũng là một loại thuốc và cần chỉ định từ bác sĩ khi sử dụng để đảm bảo an toàn. Việc lạm dụng chế phẩm sinh học này hay sử dụng không đúng cách sẽ không cho tác dụng hay gặp phải tác dụng phụ không mong muốn.

Nguy cơ ảnh hưởng có hại từ việc sử dụng men vi sinh thường thấy ở những người bị bệnh nặng hoặc hệ thống miễn dịch đã bị tổn hại. Tương tự như vậy, khi probiotics đang được xem xét cho những đối tượng có nguy cơ cao, chẳng hạn như trẻ sinh non hoặc bệnh nhân đang cần chăm sóc đặc biệt, nguy cơ tiềm ẩn của men vi sinh nên được cân nhắc cẩn thận với lợi ích đem lại của chúng.

Các tác động có thể có hại của men vi sinh là gây nhiễm trùng, nhiễm ngoại độc tố sản xuất từ các chủng vi sinh vật tiêu thụ vào và cả gây chuyển gen kháng kháng sinh từ các vi sinh vật này sang các vi sinh vật thường trú trong đường tiêu hóa. Ngoài ra, nguy cơ lây nhiễm còn có thể xảy ra khi các sản phẩm bào chế của probiotics không đảm bảo thuần khiết do có chứa thêm các chủng vi sinh vật khác nên có thể gây ra rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe.

Chính vì vậy, rất khó để biết được việc liệu bổ sung men vi sinh có thực sự phù hợp với cơ thể mỗi người hay không. Trong bối cảnh có rất nhiều sản phẩm probiotics trên thị trường, việc lựa chọn đúng loại chế phẩm thích hợp là một thách thức. Do đó, tốt nhất là cần tham vấn bác sĩ hay dược sĩ để được hướng dẫn sử dụng sản phẩm phù hợp, đúng chỉ định và liệu lượng dùng. Ngoài ra, điều tốt hơn hết vẫn là nên bổ sung nguồn lợi khuẩn đến từ các sản phẩm tự nhiên như sữa chua có chứa men vi sinh và các thực phẩm lên men tự nhiên như là một phần của chế độ ăn uống đầy đủ, lành mạnh.

Tóm lại, probiotic là các vi sinh vật tốt, thường được sử dụng để điều trị và ngăn ngừa các rối loạn chức năng và cả tổn thương thực thể trên đường ruột, nhất là vấn đề trên hệ tiêu hóa do dùng kháng sinh. Tuy nhiên, việc sử dụng lợi khuẩn, mặc dù thường được xem là an toàn, luôn cần tham khảo ý kiến chuyên môn, vừa đạt được hiệu quả cũng như tránh tác dụng không mong muốn, nhất là trên các đối tượng nguy cơ cao.