Gen và sức khỏe: Bạn thừa hưởng điều gì từ mẹ mình?

Mẹ có thể làm rất nhiều điều để giúp ích cho sức khỏe của bạn, nhưng đừng quá vội vàng đổ lỗi cho họ khi có một tình trạng bệnh lý nào đó xảy ra. Bởi tình trạng bệnh lý đó có thể là gen di truyền từ mẹ sang con, nhưng cũng có thể nó xảy ra trong quá trình hình thành tế bào sinh sản, bao gồm cả trứng và tinh trùng.

Cha mẹ truyền những đặc điểm chẳng hạn như màu mắt và nhóm máu, cho con cái thông qua gen của họ. Một số tình trạng sức khỏe và bệnh tật cũng có thể do di truyền.

Đôi khi, một đặc điểm có nhiều dạng khác nhau. Ví dụ, nhóm máu có thể là A, B, AB hoặc O. Những thay đổi (hoặc biến thể) trong gen đối với đặc điểm đó gây ra các dạng khác nhau này.

Mỗi biến thể của gen được gọi là một alen. Hai bản sao của gen chứa trong nhiễm sắc thể của bạn ảnh hưởng đến cách tế bào của bạn hoạt động.

Hai alen trong một cặp gen được di truyền, mỗi alen từ bố và mẹ. Các alen tương tác với nhau theo những cách khác nhau. Chúng được gọi là các mẫu kế thừa. Ví dụ về các mẫu kế thừa bao gồm:

• Thể trội nhiễm sắc thể: Trong đó gen của một tính trạng hoặc tình trạng là trội và nằm trên nhiễm sắc thể không giới tính.
• Thể lặn trên NST thường: Trong đó gen quy định tính trạng hoặc tình trạng là gen lặn và nằm trên nhiễm sắc thể không giới tính.
• Chi phối liên kết X: Trong đó gen của một tính trạng hoặc tình trạng là trội và nằm trên nhiễm sắc thể X.
• Tính trạng lặn liên kết X: Trong đó gen quy định tính trạng hoặc tình trạng là gen lặn và nằm trên nhiễm sắc thể X.
• Liên kết Y: Nơi gen của một tính trạng hoặc tình trạng nằm trên nhiễm sắc thể Y.
• Đồng trội: Trong đó mỗi alen trong một cặp gen có khối lượng bằng nhau và tạo ra một đặc điểm vật lý kết hợp.
• Mitochondrial: Nơi gen cho một đặc điểm hoặc tình trạng nằm trong DNA ty thể của bạn, nằm trong ty thể (nhà máy) của tế bào của bạn.

Ba cách mà các điều kiện di truyền có thể phát sinh là:

• Sự thay đổi gen xảy ra một cách tự nhiên trong quá trình hình thành trứng hoặc tinh trùng, hoặc khi thụ thai.
• Một gen đã thay đổi được truyền từ cha mẹ sang con cái gây ra các vấn đề sức khỏe khi sinh hoặc sau này trong cuộc sống.
• Một gen đã thay đổi được truyền từ cha mẹ sang con cái gây ra 'tính nhạy cảm di truyền' đối với một tình trạng.

Có tính nhạy cảm di truyền với một tình trạng không có nghĩa là bạn sẽ phát triển bệnh. Điều đó có nghĩa là bạn có nhiều nguy cơ phát triển bệnh nếu các yếu tố môi trường nhất định, chẳng hạn như chế độ ăn uống hoặc tiếp xúc với hóa chất, kích hoạt sự khởi phát của nó. Nếu những điều kiện kích hoạt này không xảy ra, bạn có thể không bao giờ phát triển tình trạng này.

Một số loại ung thư được kích hoạt bởi các yếu tố môi trường như chế độ ăn uống và lối sống. Ví dụ, tiếp xúc lâu với ánh nắng mặt trời có liên quan đến khối u ác tính. Tránh các tác nhân như vậy có nghĩa là giảm đáng kể rủi ro.

Dù bạn cao và tóc vàng hay lùn và tóc nâu một phần là nhờ vào gen di truyền của mẹ. Cách mẹ bạn chăm sóc bạn, cả khi còn trong bụng mẹ và trong thời thơ ấu, cũng có ảnh hưởng đến việc bạn trở nên như thế nào.

Tuy nhiên, sức khỏe của bạn không hoàn toàn nằm trong tay mẹ bạn. Bệnh tim, bệnh tiểu đường và các bệnh khác là do sự tương tác phức tạp giữa các gen bạn thừa hưởng từ mẹ và cha, chế độ ăn uống của bạn và các yếu tố khác trong môi trường trong suốt cuộc đời của bạn. Một số yếu tố này phức tạp đến nỗi ngay cả các nhà khoa học cũng chưa hiểu hết về chúng.

Trước khi bạn có thể hiểu được gen của mẹ bạn đã giúp hình thành tương lai của bạn như thế nào, bạn cần hiểu một số thông tin cơ bản.

Gen là bản thiết kế của cơ thể bạn. Chúng mang theo các hướng dẫn để sản xuất (thể hiện) tất cả nhiều loại protein trong cơ thể bạn để xác định vẻ ngoài của bạn và cơ thể bạn hoạt động như thế nào. Các gen của bạn được đặt trong các cấu trúc được gọi là nhiễm sắc thể. Hầu hết các tế bào trong cơ thể đều chứa 23 cặp nhiễm sắc thể, với tổng số 46.

Bạn có thể học được hồi trung học rằng bạn được thừa hưởng một bộ nhiễm sắc thể mang gen này từ mẹ và một bộ khác từ bố của bạn, và rằng những đóng góp di truyền của mỗi bố và mẹ gần như tương đương nhau. Đó là lý do tại sao mọi người có thể nói với bạn rằng bạn có đôi mắt của cha bạn, nhưng nụ cười của mẹ bạn.

Bạn cũng có thể bị di truyền các bệnh hoặc khả năng mắc bệnh cao hơn từ cha hoặc mẹ. Mức độ ảnh hưởng của một trong hai gen của cha mẹ phụ thuộc vào bệnh.

Nếu mẹ của bạn có tình trạng như bệnh Huntington, do gen di truyền, bạn sẽ có 50% khả năng mắc bệnh. Nếu họ mắc bệnh máu khó đông, mang nhiễm sắc thể X, con trai của họ sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn vì chúng chỉ có một nhiễm sắc thể X (XY). Các bé gái có hai nhiễm sắc thể X (XX), về cơ bản làm loãng gen bị lỗi.

Với các bệnh như lupus hoặc bệnh tiểu đường, cơ chế phức tạp hơn rất nhiều. Mặc dù gen của mẹ bạn (hoặc bố bạn) có thể khiến bạn có nguy cơ mắc các bệnh này, nhưng bạn cũng có thể cần tiếp xúc với các yếu tố nhất định trong môi trường để có thể phát triển tình trạng bệnh.

Phụ nữ có nhiều khả năng truyền gen thông minh cho con cái của họ hơn vì chúng được mang trên nhiễm sắc thể X và phụ nữ có tới hai nhiễm sắc thể X, trong khi nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể này.

Các gen chịu trách nhiệm về trí thông minh được chứa trên nhiễm sắc thể X. Đó là lý do tại sao con cái được thừa hưởng trí thông minh nhiều từ những người mẹ thông minh. Các cô con gái nhận được sự thông minh của cả hai. Trong khi đó con trai chỉ nhận được nhiễm sắc thể X từ mẹ, còn nhiễm sắc thể Y từ bố. Chính vì vậy mới nói con trai thừa hưởng trí thông minh từ mẹ của họ.

Nguồn tham khảo: betterhealth.vic.gov.au