Điều trị đau sau mổ

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Đức Thông - Bác sĩ Gây mê hồi sức - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Cảm giác đau sau khi mổ luôn là một trong những nỗi lo lắng của bất kỳ bệnh nhân nào. Ngày nay, với sự phát triển của nền y học hiện đại đã có nhiều phương pháp giúp điều trị đau sau mổ hiệu quả để giúp người bệnh giảm bớt được cơn đau cũng như nhanh chóng phục hồi hơn.

Đau sau mổ là cảm giác đau do cơ thể bị phẫu thuật can thiệp và thường xuất hiện sau khi mổ. Tùy thuộc và tính chất và mức độ phẫu thuật, kỹ thuật của đội ngũ y bác sĩ và khả năng chịu đựng của người bệnh mà mức độ đau sau mổ có thể khác nhau ở mỗi người.

Thông thường, các ca mổ sử dụng phương pháp nội soi thường ít gây cảm giác đau đớn hơn và thậm chí còn không đau. Trong những ca phẫu thuật nặng và phức tạp có thể gây đau liên tục sau mổ có thể gây đau mạn tính kéo dài sau mổ nhiều năm.

Bên cạnh đó, mức độ đau sau mổ còn phụ thuộc vào một số yếu tố sau:

• Vị trí phẫu thuật: Mức độ đau sau mổ giảm dần ở từng vị trí sau: Phẫu thuật ngực và bụng trên, phẫu thuật bụng dưới, phẫu thuật ngoại biên và phẫu thuật bề mặt. Thời gian kéo dài cơn đau của từng vị trí cùng khác nhau, cụ thể là phẫu thuật ngực (4 ngày), phẫu thuật bụng trên (3 ngày), phẫu thuật bụng dưới (2 ngày), phẫu thuật bề mặt và phẫu thuật ngoại biên (1 ngày).
• Từng đối tượng bệnh nhân: Theo nghiên cứu, có khoảng 15% bệnh nhân đau rất ít hoặc không đau, 15% bệnh nhân đau nhiều và các biện pháp điều trị đau sau mổ ít hiệu quả.

EVA là tên viết tắt của Echelle Visuelle Analogue, là một loại thước dài 10cm có 2 mặt (mặt có số và mặt không có số) và được đóng kín 2 đầu.

Ở mặt không có số, 2 đầu thước được ghi lần lượt là “không đau” và “đau không chịu nổi”. Tương tự, mặt còn lại sẽ được đánh số chia vạch từ 0 – 100, trong đó 0 tương đương với “không đau” và 100 tương đương với “đau không chịu nổi”.

Trên thước sẽ có một con trỏ có thể di chuyển được để có thể chỉ ra được mức độ đau mà bệnh nhân đang cảm nhận. Thường bệnh nhân sẽ được chỉ định dùng thuốc giảm đau sau mổ nếu giá trị đo được trên thước EVA từ 30 trở lên.

Trong khoảng số từ 0 – 100 (mức độ đau tăng dần) bệnh nhân tự chọn một số tương ứng với mức độ đau mà mình cảm nhận được.

Ở phương pháp này, thang đo sẽ được chia thành 4 mức độ tăng dần, cụ thể:

• Mức độ 0: Không đau
• Mức độ 1: Đau ít
• Mức độ 2: Đau trung bình
• Mức độ 3: Đau nhiều

Điều trị đau sau mổ mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân như:

• Giúp bệnh nhân có cảm giác dễ chịu về mặt thể xác cũng như tinh thần
• Mang ý nghĩa nhân đạo
• Giúp cân bằng trạng thái tâm – sinh lý của người bệnh hậu phẫu thuật
• Hỗ trợ công tác điều trị hiệu quả hơn: Thúc đẩy vết thương nhanh lành, giảm nguy cơ bội nhiễm vết thương, giảm nguy cơ tắc mạch, vận động sớm hơn và rút ngắn thời gian nằm viện
• Giúp người bệnh nhanh chóng phục hồi và có thể tự chăm sóc cho bản thân.
• Giúp bệnh nhân có thể sớm tập phục hồi chức năng
• Hạn chế nguy cơ tiến triển thành đau mạn tính.

Các phương pháp điều trị đau sau mổ được lựa chọn có thể khác nhau phụ thuộc vào nhiều yếu tố như vị trí đau, mức độ đau, tiền sử bệnh nhân,...

Một số phương pháp điều trị đau sau mổ phổ biến là:

• Thuốc uống: Cho người bệnh sử dụng các loại thuốc giảm đau sau mổ không thuộc họ morphine. Điều trị đau sau mổ bằng thuốc uống thường được áp dụng cho các bệnh nhân mẫu thuật về trong ngày. Người bệnh có thể uống paracetamol hoặc các loại thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) hoặc kết hợp cả hai. Tuy nhiên, sử dụng NSAID có một số chống chỉ định trên bệnh nhân tim mạch, bệnh nhân viêm loét dạ dày...Do đó cần tuân theo chỉ định của bác sĩ.
• Thuốc ngoài đường uống: Đối với đường dưới da thì sử dụng các loại thuốc thuộc họ morphine còn đường tĩnh mạch thì sử dụng thuốc giảm đau không thuộc họ morphine như NSAID hay paracetamol. Không nên tiêm đường bắp vì có thể gây ra tình trạng tụ máu do dùng thuốc chống đông sau phẫu thuật.
• Tiêm Morphin dưới da hoặc đường tĩnh mạch: thường có nhiều tác dụng phụ như: ngứa, buồn nôn, nôn mửa, bí đái.. Hiện nay tại các cơ sở Vinmec không áp dụng tiêm Morphin để giảm đau sau mổ.
• Bơm thuốc qua catheter ngoài màng cứng: Phương pháp điều trị đau sau mổ này có hiệu quả giảm đau tốt hơn so với việc tiêm tĩnh mạch hay đường dưới da. Sử dụng thuốc tê nồng độ thấp như Anaropin 0,08% phối hợp Fentanyl 1-2 mcg/mL truyền liên tục qua bơm tiêm điện, có thể điều chỉnh theo mức độ đau của NB và kéo dài trong 72 giờ.
• Đặt catheter gây tê đám rối thần kinh: Phương pháp này thường được áp dụng ở chi. Bệnh nhân được đặt catheter bơm thuốc lặp lại hoặc liên tục nhằm kéo dài thời gian giảm đau hậu phẫu.
• Tiêm thuốc vào ổ khớp: Sử dụng trong mổ nội soi khớp vai hay khớp gối. Thuốc thường được tiêm ở cuối ca phẫu thuật sau khi đã hút khô dịch.
• Thuốc đường hậu môn: Tuân thủ theo loại thuốc và liều dụng được bác sĩ chỉ định. Ví dụ Efferalgan, Voltaren.

Ngày nay, thường áp dụng điều trị đau đa mô thức (áp dụng từ 2 phương thức giảm đau trở lên) nhằm kiểm soát tốt đau sau mổ giúp NB hồi phục nhanh sau mổ và tăng sự hài lòng.