Chỉ định ghép giác mạc

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thái Hưng - Bác sĩ Mắt - Khoa khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng

Ghép giác mạc là một thủ tục phẫu thuật để thay thế một phần giác mạc của người bệnh bằng mô giác mạc từ người hiến tặng. Điều kiện để nhận giác mạc là khi bệnh nhân bị hỏng giác mạc và cận tuổi với người hiến tặng. Vậy những điều kiện và chỉ định ghép giác mạc là gì?

Giác mạc (tròng đen) là một mô trong suốt chiếm 1/6 diện tích nhãn cầu và nằm ở phía trước vỏ nhãn cầu. Giác mạc giống như một thấu kính với độ dày ở phần trung tâm khoảng 0.5mm và phần ngoại vi khoảng 1mm giúp tập trung ánh sáng vào mắt để bạn có thể nhìn thấy. Giác mạc được cấu tạo từ 5 lớp tế bào. Các lớp này kết hợp với nhau để bảo vệ mắt của bạn và mang lại tầm nhìn rõ ràng.

Giác mạc của bạn phải trong suốt, đều đặn, bề mặt nhẵn bóng thì bạn mới có một thị lực tốt. Nếu nó bị sẹo, phù nề hoặc bị tổn thương, ánh sáng không được tập trung đúng vào mắt. Kết quả là tầm nhìn của bạn bị mờ hoặc bạn nhìn thấy ánh sáng chói.

Nếu giác mạc của bạn không thể điều trị được, gây tổn thương vĩnh viễn không hồi phục, bác sĩ nhãn khoa của bạn có thể đề nghị cấy ghép giác mạc. Đây là khi giác mạc bị bệnh được thay thế bằng giác mạc khỏe mạnh từ người hiến tặng. Giác mạc có thể được tiếp nhận khi người hiến tặng đã qua đời, trong khoảng từ 6 - 8 tiếng sau khi tắt thở.

Người hiến tặng là người chọn hiến (tặng) giác mạc của mình sau khi họ qua đời cho những người cần chúng. Tất cả các giác mạc hiến tặng đều được kiểm tra cẩn thận để đảm bảo chúng khỏe mạnh và an toàn khi sử dụng. Bất cứ ai cũng có thể hiến tặng được giác mạc sau khi qua đời, thường không phụ thuộc vào tuổi tác hay giới tính. Đặc biệt, với người được ghép giác mạc cũng có thể hiến tặng lại khi qua đời. Giác mạc sau khi lấy có thể bảo quản được trong vòng 14 ngày. Tuy nhiên, thời gian ghép càng sớm càng tốt

Đây là một ca phẫu thuật thành công cao: Khi được thực hiện bởi một bác sĩ phẫu thuật giác mạc giàu kinh nghiệm, tỷ lệ sống sót sau 10 năm của mảnh ghép là hơn 90% và tuổi thọ trung bình của mảnh ghép là khoảng 15-20 năm.

Chỉ có khoảng 15% số người bị dày sừng cần cân nhắc ghép giác mạc. Con số đó đang giảm dần với sự ra đời của liên kết chéo collagen trong giác mạc để ngăn chặn sự tiến triển của giác mạc chóp và các thiết kế kính áp tròng chuyên dụng, tiên tiến hơn cho giác mạc chóp.

Ghép giác mạc là một phương pháp làm thay đổi cuộc sống và bệnh nhân giác mạc chóp nên cân nhắc ghép giác mạc cho đến khi họ đã hết các lựa chọn về kính áp tròng. Những kính áp tròng này cần được lắp bởi một chuyên gia lắp kính áp tròng chuyên dụng.

• Những trường hợp được ghép giác mạc:

Thông thường khi gặp các vấn đề về mắt, bạn sẽ đến khám tại các cơ sở chuyên về mắt và được sự thăm khám của các bác sĩ chuyên khoa mắt. Tại đây, họ sẽ thăm khám thật kỹ lưỡng và đánh giá, xếp loại thương tổn của giác mạc, làm cơ sở cho chỉ định ghép.

Tình trạng giác mạc bệnh nhân trước khi nhận ghép rất quan trọng đối với tiên lượng của cuộc ghép: Những bệnh nhân có các vấn đề về loạn dưỡng giác mạc di truyền (Fuchs), giác mạc hình chóp (Giác mạc chóp), hoặc sẹo giác mạc có ít tân mạch... có tiên lượng phẫu thuật tốt hơn so với những bệnh nhân trước mổ có tổn thương sẹo tân mạch dày, nhiễm trùng nặng làm thương tổn cho cả phần sau nhãn cầu,... hay ở những bệnh nhân có các bệnh lý phối hợp như glaucoma, khô mắt do dị ứng,... hoặc những bệnh lý vẫn còn gây tổn thương tiếp tục cho giác mạc chưa được điều trị dứt điểm.

Tuổi của bệnh nhân cũng quan trọng không kém: Tiên lượng mổ và diễn biến hậu phẫu ở những bệnh nhân trẻ tuổi thường nhẹ nhàng và tốt hơn ở người già. Vì vậy thứ tự lựa chọn ưu tiên cho những ca ghép được tiên lượng tốt sẽ có kết quả thành công cao hơn.

2.1. Ghép giác mạc có độ dày đầy đủ

Toàn bộ giác mạc của bạn có thể cần phải được thay thế nếu cả lớp giác mạc phía trước và bên trong đều bị hỏng. Đây được gọi là phương pháp ghép giác mạc xuyên thấu (PK), hoặc ghép giác mạc có độ dày toàn phần. Giác mạc bị bệnh hoặc bị hỏng của bạn sẽ được cắt bỏ. Sau đó, giác mạc của người hiến tặng rõ ràng sẽ được khâu vào đúng vị trí.

PK có thời gian hồi phục lâu hơn so với các loại ghép giác mạc khác. Có thể mất đến một năm hoặc lâu hơn để lấy lại thị lực hoàn chỉnh sau khi PK.

Với PK, có nguy cơ cao hơn một chút so với các loại ghép giác mạc khác là giác mạc sẽ bị từ chối. Đây là lúc hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công các mô giác mạc mới.

2.2. Ghép giác mạc độ dày một phần

Đôi khi lớp trước và lớp giữa của giác mạc bị tổn thương. Trong trường hợp này, chỉ những lớp đó mới bị loại bỏ. Lớp nội mô hay còn gọi là lớp lưng mỏng được giữ cố định. Phương pháp cấy ghép này được gọi là tạo hình lớp sừng sâu trước (DALK) hoặc ghép giác mạc có độ dày một phần. DALK thường được dùng để điều trị dày sừng hoặc phồng giác mạc.

Thời gian chữa lành sau khi DALK ngắn hơn so với sau khi ghép toàn bộ giác mạc. Cũng có ít nguy cơ bị từ chối giác mạc mới.

2.3. Tạo lớp sừng nội mô

Trong một số tình trạng mắt, lớp trong cùng của giác mạc được gọi là "nội mô" bị hư hỏng. Điều này khiến giác mạc bị sưng lên, ảnh hưởng đến thị lực của bạn. Tạo hình dày sừng nội mô là một phẫu thuật để thay thế lớp giác mạc này bằng mô khỏe mạnh của người hiến tặng. Nó được gọi là cấy ghép một phần vì chỉ lớp mô bên trong này được thay thế.

Có một số loại hình tạo lớp sừng nội mô. Chúng được gọi là:

• DSEK (hoặc DSAEK) - Phẫu thuật tạo lớp sừng nội mô (tự động) của Descemet.
• DMEK - Tạo hình Keratoplasty Nội mô màng của Descemet.

Mỗi loại loại bỏ các tế bào bị hư hỏng từ một lớp bên trong của giác mạc được gọi là màng Descemet. Lớp giác mạc bị tổn thương được loại bỏ thông qua một vết rạch nhỏ. Sau đó, các mô mới được đặt vào vị trí. Chỉ cần một vài mũi khâu để đóng vết mổ. Phần lớn giác mạc được giữ nguyên. Điều này làm giảm nguy cơ từ chối các tế bào giác mạc mới sau khi phẫu thuật.

Một số điều cần biết:

• Với phẫu thuật DSEK/DSAEK, mô của người hiến tặng có thể dễ dàng cấy ghép và định vị hơn vì nó dày hơn mô của người hiến tặng trong phẫu thuật DMEK.
• Trong phẫu thuật DMEK, mô của người hiến tặng mỏng và có thể khó cấy ghép hơn. Tuy nhiên, sự phục hồi nhanh hơn vì mô cấy ghép mỏng hơn.
• Bác sĩ phẫu thuật mắt của bạn sẽ chọn loại phẫu thuật dựa trên tình trạng giác mạc của bạn.

3.1. Vài ngày trước phẫu thuật

Bác sĩ nhãn khoa của bạn sẽ giải thích với bạn về phẫu thuật ghép giác mạc. Bạn sẽ thảo luận về lý do tại sao bạn cần phẫu thuật này, làm thế nào nó có thể giúp bạn nhìn rõ hơn, những gì bạn có thể mong đợi trong và sau khi phẫu thuật.

Khi được chỉ định phẫu thuật, bác sĩ sẽ cho bạn nhập viện và chờ ngày cấy ghép. Ngày đó có thể thay đổi nếu giác mạc của người hiến tặng tốt chưa sẵn sàng cho bạn vào thời điểm đó.

Nói với bác sĩ nhãn khoa của bạn về tất cả các loại thuốc bạn dùng. Họ sẽ cho bạn biết liệu bạn có thể tiếp tục dùng chúng trước khi phẫu thuật hay không.

Bạn có thể cần ngừng sử dụng thuốc chống đông máu trước khi phẫu thuật và tiến hành thêm một số xét nghiệm cần thiết. Điều này nhằm đảm bảo rằng bạn có đủ sức khỏe để tiến hành phẫu thuật cấy ghép.

3.2. Sau khi cấy ghép

Một ngày sau khi phẫu thuật ghép giác mạc, bạn sẽ phải quay lại phòng khám nhãn khoa để kiểm tra mắt.

Các mũi khâu từ phẫu thuật có thể cần hoặc không cần cắt bỏ. Điều này phụ thuộc vào thời gian bạn lành, sức khỏe của mắt và loại chỉ khâu được sử dụng.

Khi bạn hồi phục sau phẫu thuật, đây là những điều bạn cần làm để chăm sóc mắt của mình:

• Sử dụng thuốc nhỏ mắt đúng theo chỉ định của bác sĩ nhãn khoa.
• Không ấn hoặc dụi mắt.
• Nếu cần, hãy dùng thuốc giảm đau không kê đơn. Hãy hỏi bác sĩ của bạn loại nào bạn có thể dùng.
• Đeo kính râm hoặc tấm che mắt để bảo vệ mắt của bạn.
• Nói chuyện với bác sĩ nhãn khoa của bạn về thời điểm bạn có thể trở lại với thói quen hàng ngày bình thường của mình.
• Tùy thuộc vào việc cấy ghép của bạn, bạn có thể phải nằm ngửa một lúc sau khi phẫu thuật. Điều này giúp mô mới của người hiến tặng ở đúng vị trí.

Gọi cho bác sĩ nhãn khoa của bạn nếu bạn có mối quan tâm hoặc thắc mắc về cách tự chăm sóc bản thân tại nhà.

Tùy thuộc vào loại cấy ghép bạn đã thực hiện và cách mắt bạn lành, có thể mất một năm hoặc hơn để hồi phục hoàn toàn sau phẫu thuật này.

3.3. Các vấn đề có thể xảy ra với ghép giác mạc

Từ chối nội tạng là khi hệ thống miễn dịch của cơ thể coi mô cấy ghép là thứ không nên có và cố gắng loại bỏ nó. Từ chối là một vấn đề đối với 3 trong số 10 người được cấy ghép toàn bộ độ dày (PK). Rủi ro thấp hơn với phẫu thuật độ dày một phần.

Các dấu hiệu cảnh báo về việc cơ thể bạn đang cố gắng từ chối ghép giác mạc của bạn bao gồm:

• Đau mắt
• Cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng
• Đỏ mắt
• Tầm nhìn có mây hoặc mơ hồ

Hãy cho bác sĩ nhãn khoa của bạn ngay lập tức nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu nào trong số này.

Đôi khi ghép giác mạc có thể gây nên các vấn đề về mắt khác như:

• Nhiễm trùng
• Chảy máu
• Võng mạc tách rời (nơi mô lót phía sau của mắt kéo ra khỏi mắt)
• Bệnh tăng nhãn áp (do tăng áp lực bên trong mắt)

Ngay cả khi việc cấy ghép giác mạc hoạt động như bình thường, các vấn đề về mắt khác có thể hạn chế chất lượng thị lực của bạn. Ví dụ, giác mạc mới có thể không cong thường xuyên (gọi là loạn thị). Hoặc bạn có thể mắc bệnh về mắt như thoái hóa điểm vàng, tăng nhãn áp hoặc bệnh võng mạc tiểu đường.

Một số người có thể cần nhiều hơn một lần ghép giác mạc. Lần cấy ghép đầu tiên có thể bị từ chối hoặc các vấn đề khác có thể xảy ra. Tuy nhiên, một ca cấy ghép lặp lại có tỷ lệ đào thải cao hơn ca ghép đầu tiên.

Nguồn tham khảo: giác mạc chóp.org.au