Bệnh viêm ruột do Interferon và các tác nhân kích thích miễn dịch

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Các yếu tố hiện đã biết có khả năng gây ra bệnh viêm ruột thứ phát là thuốc, phẫu thuật thay đổi ruột và cấy ghép các cơ quan, tế bào gốc hoặc hệ vi sinh vật trong phân. Thuốc liên quan đến sự phát triển của bệnh viêm ruột thứ phát bao gồm: Thuốc điều hòa miễn dịch, chất chống hoại tử khối u alpha, chất chống interleukin, interferon, chất kích thích miễn dịch và chất ức chế trạm kiểm soát...

Không có gì đáng ngạc nhiên khi thấy rằng các loại thuốc làm thay đổi khả năng miễn dịch của vật chủ đôi khi có thể dẫn đến sự phát triển của bệnh viêm ruột mới khởi phát, hay còn được gọi là “bệnh viêm ruột thứ phát do thuốc”. Những loại thuốc này chủ yếu bao gồm: Chất điều hòa miễn dịch và tác nhân sinh học. Một nhóm thuốc mới hơn được gọi là chất ức chế điểm kiểm soát cũng được sử dụng để điều trị u ác tính và có mối liên hệ tương tự nhưng yếu hơn với việc sử dụng các chất kích thích miễn dịch.

Interferon (IFN) là các phân tử glycoprotein được tế bào vật chủ tiết ra để phản ứng với nhiễm virus và hoạt động như cytokine trong các đợt viêm. Chúng có vai trò ức chế sự nhân lên của virus bằng cách tạo ra phản ứng miễn dịch thông qua việc kích hoạt các tế bào trình diện kháng nguyên, tế bào tiêu diệt tự nhiên, bạch cầu trung tính và tế bào lympho.

IFNα đã được sử dụng để điều trị nhiễm trùng viêm gan B hoặc viêm gan C. Tuy nhiên, do việc sử dụng các thuốc kháng virus tác dụng trực tiếp hiệu quả cao hiện nay nên IFN phần lớn đã không được dùng trong điều trị. Trong một số trường hợp, IFN được sử dụng để điều trị bệnh đa xơ cứng, một số loại u lympho và bệnh bạch cầu.

Có nhiều trường hợp được báo cáo về những người bị nhiễm viêm gan C mãn tính đã phát triển bệnh viêm loét đại tràng mới khởi phát sau khi điều trị bằng liệu pháp dựa trên IFNα. 1 trường hợp được đồng nhiễm HCV và HIV đã được báo cáo bệnh Crohn phát triển sau khi điều trị bằng liệu pháp IFN. Tất cả các trường hợp được báo cáo này đều phản ứng với các hợp chất axit 5-aminosalicylic hoặc corticosteroid. IFNα có xu hướng kích thích các tế bào T helper-1 đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của một số rối loạn qua trung gian miễn dịch. Phản ứng miễn dịch này trong ruột có thể chịu trách nhiệm cho sự phát triển của bệnh viêm ruột mới khởi phát.

Một số ý kiến cho rằng, bệnh Crohn có liên quan đến tình trạng suy giảm miễn dịch hơn là hoạt động quá mức. Giả thuyết suy giảm miễn dịch có thể được sử dụng để giải thích xu hướng phát triển bệnh viêm ruột cao hơn ở những người bị rối loạn miễn dịch di truyền như hội chứng Wiskott-Aldrich hay rối loạn lưu trữ glycogen.

Các cytokine tế bào như yếu tố kích thích tế bào bạch cầu đơn nhân (GM-CSF) và các tế bào gốc tạo máu trong tủy xương. Giúp tạo ra và trưởng thành các tế bào bạch cầu hạt và bạch cầu đơn nhân, có vai trò trong miễn dịch bẩm sinh.

3.1 Các nghiên cứu trên động vật

Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng, những con chuột có mức độ tăng kháng thể chống GM-CSF thì khả năng thực bào bạch cầu trung tính giảm. Sự khiếm khuyết trong cơ chế bảo vệ niêm mạc bẩm sinh của ruột có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh viêm ruột.

Ngoài ra, sự thiếu hụt GM-CSF cùng với đột biến oligomerization liên kết nucleotide vùng 2 cũng làm suy giảm phản ứng miễn dịch bẩm sinh, dẫn đến sự xâm nhập của vi khuẩn vào lớp đệm. Những vi khuẩn này đến lượt nó lại kích thích các tế bào lympho T đặc hiệu ở ruột. Các tế bào T được kích hoạt này tạo ra một số dấu hiệu viêm có thể dẫn đến sự phát triển của bệnh viêm ruột ở những người dễ mắc bệnh.

3.2 Mối liên quan giữa GM-CSF và bệnh viêm ruột

Một số bằng chứng lâm sàng cho thấy mối liên quan giữa GM-CSF và bệnh viêm ruột. Một nghiên cứu ở Úc về bệnh nhân bệnh viêm ruột cho thấy, mức độ kháng thể với GM-CSF trong nhóm thuần tập bệnh Crohn cao hơn so với nhóm bệnh viêm loét đại tràng.

Nhìn chung, mức độ kháng thể ở nhóm bệnh viêm ruột cao hơn đáng kể so với nhóm đối chứng. Sự hiện diện của kháng thể kháng GM-CSF gợi ý tình trạng bệnh và hiệu giá kháng thể có thể được sử dụng như 1 dấu hiệu tiên lượng cho hoạt động của bệnh, đặc biệt là trong trường hợp bệnh Crohn.

Mối liên hệ gia đình với việc sản xuất kháng thể này đã được mô tả ở những người có tiền sử gia đình mắc bệnh viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn. Kháng thể kháng GM-CSF được phát hiện có liên quan đến việc tăng tính thấm ruột và sự di chuyển của vi khuẩn, điều này có liên quan đến khả năng phát triển bùng phát bệnh viêm ruột cao hơn.

Trong số những người bị bệnh Crohn, nồng độ immunoglobulin thấp có liên quan đến việc tăng nguy cơ trải qua các cuộc phẫu thuật. Dựa trên giả thuyết suy giảm miễn dịch, những người có mức globulin miễn dịch thấp hơn sẽ có nguy cơ phát triển bệnh Crohn nặng. Có thể suy đoán rằng, những cá nhân như vậy có thể dễ bị phát triển các tình trạng tương tự bệnh viêm ruột hoặc bệnh viêm ruột mới khởi phát khi có kiểu gen nguy cơ cao tiềm ẩn.

Tài liệu tham khảo

1. Ghouri YA, Tahan V, Shen B. Secondary causes of inflammatory bowel diseases. World J Gastroenterol 2020; 26(28): 3998-4017 [PMID: 32821067 DOI: 10.3748/wjg.v26.i28.3998]
2. Ray G. Inflammator bowel disease in India - Past, present and future. World J Gastroenterol. 2016;22:8123-8136. [PubMed] [DOI] [Cited in This Article: 1] [Cited by in CrossRef: 23]
3. Dombal FT, Watts JM, Watkinson G, Goligher JC. Incidence and management of anorectal abscess, fistula and fissure, in patients with ulcerative colitis. Dis Colon Rectum. 1966;9:201-206. [PubMed] [DOI] [Cited in This Article: 1] [Cited by in CrossRef: 40] [Article Influence Tracking in F6Publishing: 0.7]