Nghề làm hương bài truyền thống ở Quảng Ninh

Nghề làm hương bài truyền thống không chỉ là kế sinh nhai người xưa đã để lại mà hơn hết, nó là biểu tượng của mạch nguồn văn hóa làng xã, văn hóa gia đình được bồi đắp từ bao đời nay.

Nghề làm hương bài truyền thống ở Quảng Ninh

Hương bài không thể thiếu trong những ngày Tết của mỗi gia đình Việt. Mùi hương gợi thương gợi nhớ, gợi không khí ấm cúng đoàn viên, là mùi hương ai xa quê cũng nhớ. Mùi hương thơm dịu nhẹ, đặc trưng rất riêng được làm từ những nguyên liệu tự nhiên như rễ bài, quế, hồi, cam thảo, đinh hương…

Cây hương bài. Ảnh: Vinmec.

Tùy từng vùng, công thức làm hương bài lại có sự khác biệt, nhưng nguyên liệu không thể thiếu là rễ cây bài. Tại huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh, cây hương bài phát triển rất tốt ở vùng rừng này.

Rễ bài khô. Ảnh: Mai Dung.

Thời điểm thu mua cây bài thường bắt đầu vào tháng 11 hàng năm. Rễ cây bài sau khi mua từ người dân lên rừng khai thác thì được rửa sạch, phơi khô sau đó sơ chế.

Các nguyên liệu được xay mịn. Ảnh: Mai Dung.

Cây bài ở Bình Liêu mọc hoàn toàn tự nhiên trên các đồi, rừng, cây mất khoảng 3 năm mới có thể cho bộ rễ đạt tiêu chuẩn làm hương bài.

Ngoài rễ cây bài, người làm hương ở Bình Liêu còn sử dụng quế, hồi và bã mía trong quá trình làm. Tất cả đều được phơi khô, nghiền nhỏ, rồi trộn với nhau theo tỷ lệ nhất định.

Vỏ cây quế sử dụng trong hương bài. Ảnh: Báo Quảng Ninh.

Quy trình trong nghề làm hương bài tuy không quá phức tạp nhưng lại có những bí quyết nhất định, đặc biệt việc phối trộn các loại hương liệu phải tuân theo tỷ lệ và đảm bảo độ chính xác cao nếu không sẽ ảnh hưởng đến mùi hương và độ cháy của hương.

Người Bình Liêu thu hoạch hồi. Ảnh: Báo Quảng Ninh.

Sau khi cân các hương liệu theo tỷ lệ thật chuẩn, hỗn hộp bột hương sẽ được đổ vào máy trộn rồi vừa trộn vừa thêm nước sao cho hương đạt độ ẩm và tạo độ kết dính cần thiết khi se hương. Ngày nay với sự hỗ trợ của máy móc thiết bị ở một số công đoạn như nghiền, trộn, xe hương thì nghề làm hương bài ở Bình Liêu đạt được năng suất cao mang lại thu nhập tốt.

Phơi hương. Ảnh: Báo Lao động.

Những cây hương được cuộn lớp giấy để bó chặt lớp bột bài bên trong. Ảnh: Mai Dung.

Những bó hương được phơi từ 1 đến 2 nắng rồi được đóng gói. Trong quá trình phơi, phải rất chú ý về nhiệt độ để tránh đứt gãy. Trong những ngày thiếu nắng, người làm hương phải mang vào máy sấy và sấy trong vòng 5 tiếng với nhiệt độ không quá 45 độ C.

Sau khi sấy hoặc phơi xong, hương thành phẩm đã hoàn thiện, công đoạn cuối cùng là kiểm tra, loại bỏ những que hương không đạt chuẩn và đóng gói trước khi đưa ra thị trường.

Cây hương không thể thiếu trong ngày Tết. Ảnh minh họa: Báo Lao động.

Sản phẩm hương bài tận dụng những nguyên liệu có sẵn ở Bình Liêu, vừa tạo công ăn việc làm cho người dân, vừa đưa ra thị trường loại hương đạt chuẩn chất lượng, không sử dụng hóa chất để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

Mỗi khi đốt lên một nén hương bài, mùi thơm phảng phất dễ chịu của các loại hương liệu khiến lòng người háo hức, rạo rực hơn và ngày Tết cũng trở nên ấm cúng hơn.

Mùi khói hương tồn tại trong tiềm thức của mọi người Việt. Ảnh: Báo Tuổi trẻ.

Mặc dù ngày nay nghề làm hương bài ở Bình Liêu chỉ còn một bộ phận người theo nghề nhưng các giá trị văn hóa vẫn được gìn giữ. Mùi hương bài từ đó vẫn tự nhiên len lỏi, lưu hương vào tâm khảm mỗi người con đất Việt.