Các chỉ số đánh giá chức năng thận

Khi đã có triệu chứng của suy thận, người bệnh nên thăm khám với bác sĩ chuyên khoa Nội Thận và thực hiện các xét nghiệm để đánh giá chức năng thận bởi vì xét nghiệm là cách duy nhất để xác thực tình trạng bệnh, và cũng nên thực hiện xét nghiệm chức năng thận hằng năm vì hầu hết người bị suy thận trong giai đoạn đầu sẽ không có triệu chứng gì. Vậy, đánh giá chức năng của thận gồm những xét nghiệm gì và các chỉ số đánh giá chức năng thận là như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu thêm qua bài viết dưới đây.

Thận là một cặp cơ quan hình hạt đậu nằm ở dưới cùng của lồng ngực bên phải và bên trái của cột sống. Chúng là một phần của đường tiết niệu và thực hiện một số vai trò và chức năng thiết yếu trong cơ thể.

• Bên trong thận có khoảng một triệu đơn vị lọc máu nhỏ gọi là nephron. Trong mỗi nephron, máu liên tục được lọc qua một cụm mạch máu lặp lại, được gọi là cầu thận, cho phép nước và các phân tử nhỏ đi qua nhưng vẫn giữ lại các tế bào máu, protein như albumin và các phân tử lớn hơn.
• Gắn liền với mỗi cầu thận là các ống (ống) có một số đoạn thu thập chất lỏng và các phân tử đi qua cầu thận, tái hấp thu những gì có thể được cơ thể tái sử dụng, thêm các phân tử khác thông qua một quá trình gọi là bài tiết và cuối cùng, điều chỉnh lượng nước được loại bỏ cuối cùng cùng với chất thải dưới dạng nước tiểu.

• Bên cạnh việc loại bỏ chất thải và giúp điều chỉnh lượng nước trong cơ thể, những hoạt động này cho phép thận duy trì sự cân bằng hóa học bình thường trong cơ thể. Trong số các chất quan trọng mà thận giúp điều hòa là natri, kali, clorua, bicarbonat, canxi, phốt pho và magie. Sự cân bằng phù hợp của các chất này là rất quan trọng. Khi thận không hoạt động bình thường, nồng độ của các chất này trong máu có thể bất thường và các chất thải và chất lỏng có thể tích tụ đến mức nguy hiểm trong máu, gây nguy hiểm đến tính mạng.
• Thận cũng có một số vai trò khác trong việc duy trì một cơ thể khỏe mạnh, bao gồm sản xuất hormone kích thích sản xuất hồng cầu (gọi là erythropoietin), sản xuất hormone giúp duy trì huyết áp bình thường (gọi là renin), và một dạng vitamin D thành dạng hoạt động hơn, giúp tăng cường hấp thu canxi.

Nếu thận không hoạt động bình thường, các chất cặn bã có thể tích tụ trong máu và lượng chất lỏng có thể tăng lên đến khối lượng nguy hiểm, gây tổn thương cho cơ thể hoặc có thể đe dọa tính mạng. Nhiều tình trạng và bệnh tật có thể dẫn đến tổn thương thận. Các nguyên nhân phổ biến nhất và các yếu tố nguy cơ chính của bệnh thận là bệnh tiểu đường và tăng huyết áp.

Biểu hiện bạn cần kiểm tra chức năng thận:

• Sưng hoặc bọng mắt, đặc biệt là xung quanh mắt hoặc ở mặt, cổ tay, bụng, đùi hoặc mắt cá chân
• Nước tiểu có bọt, có máu hoặc màu cà phê
• Giảm lượng nước tiểu
• Các vấn đề khi đi tiểu, chẳng hạn như cảm giác nóng rát hoặc tiết dịch bất thường khi đi tiểu, hoặc thay đổi số lần đi tiểu, đặc biệt là vào ban đêm
• Đau giữa lưng, dưới xương sườn, gần thận

Chỉ định cần kiểm tra chức năng thận:

• Kiểm tra sức khỏe định kỳ mỗi năm, chỉ làm các xét nghiệm đơn giản có tính định hướng: xét nghiệm sinh hóa máu, tổng phân tích nước tiểu, công thức máu, siêu âm bụng.
• Tiền căn gia đình có các bệnh di truyền về thận hoặc có người thân bị suy thận: xét nghiệm sinh hóa máu, tổng phân tích nước tiểu, công thức máu, siêu âm bụng, các xét nghiệm chuyên biệt về di truyền.
• Khi lâm sàng có các biểu hiện suy thận:xét nghiệm sinh hóa máu, tổng phân tích nước tiểu, công thức máu, siêu âm bụng. Nếu tìm thấy các nguyên nhân gây tắc nghẽn hệ niệu, làm thêm các xét nghiệm hình ảnh. Nếu không tìm thấy tắc nghẽn, có thể sinh thiết thận.
• Có tiền căn can thiệp thủ thuật, phẫu thuật lên đường tiết niệu hoặc các cơ quan trong bụng: xét nghiệm sinh hóa máu, tổng phân tích nước tiểu, công thức máu, siêu âm bụng. Nếu có dấu hiệu tắc nghẽn: làm thêm các xét nghiệm hình ảnh.

• Xét nghiệm máu kiểm tra GFR của bạn (tốc độ lọc cầu thận): GFR (mức lọc cầu thận) là xét nghiệm tốt nhất để đo mức độ chức năng thận và xác định giai đoạn bệnh thận của bạn. Bác sĩ có thể tính toán nó từ kết quả xét nghiệm creatinin máu, tuổi, kích thước cơ thể và giới tính của bạn. GFR của bạn cho bác sĩ biết giai đoạn bệnh thận của bạn và giúp bác sĩ lập kế hoạch điều trị. Nếu số GFR của bạn thấp, thận của bạn không hoạt động tốt như bình thường. Bệnh thận càng được phát hiện sớm thì càng có cơ hội làm chậm hoặc ngừng sự tiến triển của nó. Mức độ bình thường của mức lọc cầu thận (GFR) thay đổi tùy theo độ tuổi, giới tính và kích thước cơ thể. Tốc độ lọc cầu thận bình thường (GFR) ở thanh niên là khoảng 120 đến 130 mL/phút trên 1,73 m2 và giảm dần theo tuổi. Kết quả bình thường là cao hơn 90 mL/phút/1,73m2. Nếu kết quả liên tục dưới 60 mL/phút/1,73 m2 trong ít nhất ba tháng, điều này xác nhận rằng người đó bị bệnh thận mãn tính.

Ngoài ra, xét nghiệm máu còn tiết lộ các chỉ số bất thường khác của chức năng thận như:

+ Mức độ axit cao (nhiễm axit)

+ Thiếu máu (không đủ tế bào hồng cầu hoặc hemoglobin, protein trong tế bào hồng cầu vận chuyển oxy)

+ Mức độ kali cao (tăng kali máu)

+ Lượng muối thấp (hạ natri máu)

+ Thay đổi mức canxi và phốt phát.

• Xét nghiệm nước tiểu định lượng Albumin trong nước tiểu kiểm tra dấu hiệu tổn thương thận: Albumin là một loại protein chính thường có trong máu của bạn. Một quả thận khỏe mạnh không có albumin trong nước tiểu. Thận bị tổn thương cho phép một số albumin đi vào nước tiểu. Càng ít albumin trong nước tiểu càng tốt. Bình thường thải trừ protein qua nước tiểu dưới 150 mg / ngày và dưới 30 mg albumin / ngày. Một lượng nhỏ albumin trong nước tiểu đôi khi được gọi là microalbumin nước tiểu hoặc microalbumin niệu. “Albumin niệu vi thể” đang dần được thay thế bằng thuật ngữ “albumin niệu”, dùng để chỉ bất kỳ sự gia tăng albumin nào trong nước tiểu. Nồng độ microalbumin trong nước tiểu tăng cao có thể tạm thời được nhìn thấy với các tình trạng như nhiễm trùng, căng thẳng, mang thai, ăn kiêng, tiếp xúc với lạnh hoặc tập thể dục nặng.

• Xét nghiệm ure máu: Khi protein bị phân hủy, một sản phẩm ở dạng urê được tạo ra. Đây được coi là một loại chất thải sẽ được lọc qua cầu thận sau đó đào thải ra ngoài qua đường nước tiểu. Nếu chức năng thận bị suy giảm, nồng độ urê trong máu sẽ cao. Thông qua xét nghiệm chỉ số urê máu có thể giúp đánh giá chức năng thận có hoạt động ổn định hay không. Khi trị số ure máu nằm trong khoảng: 2,5 - 7,5 mmol / l thể hiện chỉ số chức năng thận bình thường. Khi trị số ure máu tăng cao, người bệnh dễ mắc các bệnh như viêm ống thận, viêm cầu thận, có dấu hiệu sỏi thận, sỏi niệu quản, hoặc mất nước do sốt quá cao, tiêu chảy, suy tim sung huyết. Trong trường hợp người bệnh ăn những thực phẩm cung cấp ít chất đạm cho cơ thể, suy giảm chức năng gan hoặc truyền dịch thì giá trị urê trong máu sẽ giảm xuống.
• Xét nghiệm creatinin huyết thanh: Khi creatine trong cơ bị thoái hóa sẽ chuyển hóa thành creatinin, chất này chủ yếu được đào thải qua thận. Do chỉ số Creatinin, nó sẽ có thể đánh giá chức năng thận.

Chỉ số Creatinin bình thường trong khoảng:

+ Nam giới: 0,6 - 1,2 mg / dl.

+ Nữ giới: 0,5 - 1,1 mg / dl.

Nếu chỉ số creatinin vượt quá mức cho phép thì đây là dấu hiệu của sự rối loạn chức năng thận, do khả năng lọc creatinin bị suy giảm và nồng độ chất này trong máu sẽ tăng cao hơn mức bình thường.

Chỉ số creatinin cũng phản ánh giai đoạn suy thận như sau:

+ Suy thận độ I: nồng độ creatinin <130 mmol / l.

+ Suy thận độ II: nồng độ creatinin trong khoảng 130 - 299 mmol / l.

+ Suy thận độ III: nồng độ creatinin trong khoảng 300-899 mmol / l.

+ Suy thận độ IV: nồng độ creatinin cao hơn mức 900 mmol / l.

Xét nghiệm creatinin máu được sử dụng để đánh giá chức năng thận. Nó thường được chỉ định cùng với xét nghiệm BUN (nitơ urê máu) hoặc như một phần của bảng chuyển hóa cơ bản hoặc toàn diện, các nhóm xét nghiệm được thực hiện để đánh giá chức năng của các cơ quan chính của cơ thể. Các xét nghiệm bảng chuyển hóa cơ bản hoặc toàn diện được sử dụng để sàng lọc những người khỏe mạnh trong các kỳ khám sức khỏe định kỳ và giúp đánh giá những người bị bệnh cấp tính hoặc mãn tính trong phòng cấp cứu và / hoặc bệnh viện. Đôi khi, creatinine có thể được thực hiện như một phần của bảng thận để đánh giá chức năng thận.

Nếu xét nghiệm creatinin và nitơ urê máu (BUN) được phát hiện là bất thường hoặc nếu ai đó mắc bệnh tiềm ẩn ảnh hưởng đến thận, chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc huyết áp cao, thì xét nghiệm creatinin và nitơ urê máu (BUN) có thể được sử dụng để theo dõi các rối loạn chức năng thận và hiệu quả của việc điều trị. Xét nghiệm creatinin máu và nitơ urê máu (BUN) cũng có thể được chỉ định để đánh giá chức năng thận trước khi thực hiện một số thủ thuật, chẳng hạn như chụp CT (chụp cắt lớp vi tính), có thể yêu cầu sử dụng các loại thuốc có thể làm hỏng thận.

Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm chỉ số creatinin còn chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính và cơ địa của mỗi người sẽ khác nhau. Vì vậy khi có nghi ngờ về độ chính xác của kết quả xét nghiệm creatinin, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện một xét nghiệm khác là cystatin C trong máu. Giá trị bình thường của cystatin C trong máu trong khoảng: 0,31 - 0,99 mg / L.

• Điện giải đồ: Mất cân bằng điện giải chủ yếu do chức năng thận bị suy giảm, bao gồm:

+ Natri (Natri): Giá trị bình thường của Natri trong máu nằm trong khoảng 135 - 145 mmol / L. Nhưng đối với bệnh nhân suy thận, nồng độ natri trong máu giảm đáng kể do thất thoát qua đường tiêu hóa, qua thận và qua da, hoặc do thừa nước.

+ Kali (Kali): Giá trị bình thường của Kali trong máu dao động từ 3,5 - 4,5 mmol / L. Đối với bệnh nhân suy thận, việc đào thải các chất độc hại kém dẫn đến nồng độ Kali trong máu cao.

+ Canxi máu: Giá trị bình thường của canxi trong máu đối với người có sức khỏe tốt là khoảng 2,2 - 2,6 mmol / L. Ở bệnh nhân suy thận, nồng độ canxi trong máu giảm nhưng phosphat lại tăng.

• Rối loạn cân bằng kiềm toan: Xét nghiệm rối loạn axit-bazơ là một trong những xét nghiệm chức năng thận phổ biến nhất được chỉ định khi nghi ngờ bệnh nhân mắc bệnh thận. Nồng độ pH trong máu ở mức trung bình khi nằm trong khoảng 7,37 - 7,43. Nếu chức năng thận bị suy giảm, nó sẽ làm tăng nồng độ axit trong máu, từ đó giúp phát hiện các vấn đề về thận.
• Nồng độ acid uric trong máu: Nồng độ axit uric trong máu bình thường trong khoảng:

+ Nam giới: 180 - 420 mmol / l.

+ Nữ giới: 150 - 360 mmol / l.

Xét nghiệm này được sử dụng khi bệnh nhân bị nghi ngờ mắc bệnh thận hoặc thậm chí là bệnh gút. Nếu nồng độ axit uric trong máu tăng cao đồng nghĩa với việc người bệnh đã mắc bệnh thận hoặc bệnh gút, lúc này sẽ tiến hành thêm các xét nghiệm và đưa ra phương pháp điều trị.

• Các xét nghiệm sinh hoá khác:

+ Tổng phân tích tế bào máu: Khi lượng hồng cầu giảm, khả năng người bệnh mắc bệnh suy thận mãn tính.

+ Albumin huyết thanh: Đối với người khỏe mạnh, Albumin huyết thanh ở mức 35-50g / L, chiếm 50-60% tổng lượng protein. Nhưng khi bị viêm cầu thận cấp, chỉ số Albumin huyết thanh xuống thấp.

+ Protein toàn phần trong huyết tương: Đối với người khỏe mạnh là từ 60 - 80 g / L, nhưng khi quá trình lọc thận có vấn đề thì chỉ số protein toàn phần có xu hướng giảm xuống.

• Tổng phân tích nước tiểu: Tỷ trọng nước tiểu bình thường nằm trong khoảng 1,01 - 1,020. Đối với bệnh nhân suy giảm chức năng thận có tỷ trọng thấp hơn do giảm nồng độ nước tiểu. Protein trong mẫu nước tiểu còn có vai trò hỗ trợ bác sĩ quyết định có chỉ định bệnh nhân làm xét nghiệm định lượng protein niệu 24h hay không.
• Định lượng protein niệu 24 giờ: Đối với những người có sức khỏe bình thường, protein trong nước tiểu sẽ dao động từ 0 - 0,2g / l / 24h. Nhưng khi bệnh nhân mắc bệnh thận như suy thận, tổn thương cầu thận, tăng huyết áp, đái tháo đường thì protein niệu trong mẫu xét nghiệm thường tăng ở mức 0,3g / l / 24h. Tỷ lệ protein / creatinin nước tiểu (UP / CR: được sử dụng để theo dõi một người bị bệnh hoặc tổn thương thận đã biết hoặc để sàng lọc những người thường xuyên khi họ đang dùng thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng thận của họ.

• Albumin nước tiểu: xét nghiệm này có thể được thực hiện trên mẫu nước tiểu 24 giờ hoặc có thể đo cả albumin và creatinin nước tiểu trong một mẫu nước tiểu ngẫu nhiên và có thể tính được tỷ lệ albumin / creatinin (ACR). Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ khuyến nghị tỷ lệ albumin / creatinin (ACR) là xét nghiệm ưu tiên để sàng lọc albumin trong nước tiểu (albumin niệu vi lượng). Nó được sử dụng để sàng lọc những người mắc các bệnh mãn tính, chẳng hạn như bệnh tiểu đường và huyết áp cao (tăng huyết áp) khiến họ có nguy cơ cao phát triển bệnh thận.

• X – quang: Để đánh giá toàn diện chức năng thận, các bác sĩ thường kết hợp cả phương pháp chụp X quang với xét nghiệm nước tiểu và máu để có kết luận chính xác hơn.
• Siêu âm ổ bụng: Qua siêu âm ổ bụng sẽ giúp các bác sĩ phát hiện thận ứ nước do tắc nghẽn niệu quản. Thận ứ nước cả hai bên dễ dẫn đến nguy cơ suy thận cấp hoặc mãn tính, ngoài ra còn giúp phát hiện thận đa nang bẩm sinh hoặc di truyền. Căn cứ vào hình ảnh siêu âm, thận sẽ nhỏ hơn bình thường, mất khả năng phân biệt vỏ tủy, thay đổi cấu trúc, hoặc có nhiều nang, từ đó giúp gợi ý nguy cơ bị thận mãn tính. Ngoài ra, siêu âm còn có khả năng phát hiện khối u trong thận, hay còn gọi là sỏi thận.
• Chụp CT – scanner: Chụp CT thường được sử dụng nhất khi bác sĩ nghi ngờ bệnh nhân bị suy thận hoặc tắc nghẽn đường tiết niệu. Nhờ phương pháp sử dụng tia X để nhắm vào một vị trí trong khoang bụng cho phép hình ảnh rõ ràng của toàn bộ hệ thống tiết niệu. Để phát hiện nguyên nhân gây tắc nghẽn niệu quản và vị trí tắc nghẽn, chụp CT sẽ phải kết hợp tiêm thuốc cản quang giúp dựng hình ảnh toàn bộ đường tiết niệu.
• Xạ hình thận với đồng vị phóng xạ: Đây là phương pháp xét nghiệm duy nhất có khả năng đánh giá chức năng thận từng bên và giúp đánh giá mức độ tắc nghẽn niệu quản đạt hiệu quả cao. Nhờ phương pháp này, bác sĩ sẽ thấy rõ chức năng lọc của từng thận, mức độ tham gia chức năng của từng thận, tỷ lệ tưới máu.

• Thông thường, để thực hiện các xét nghiệm chức năng thận, người bệnh phải nhịn ăn trước khi làm thủ thuật ít nhất 8 - 10 tiếng.
• Không sử dụng chất kích thích sẽ ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
• Nên hạn chế những thực phẩm giàu đạm có thể làm tăng axit uric trong máu.
• Người bệnh cần được bác sĩ tư vấn những vấn đề cần lưu ý trước khi làm xét nghiệm. Bên cạnh đó, cần thông báo cho bác sĩ những loại thuốc đang sử dụng để tránh ảnh hưởng đến kết quả.